Een man met grijs haar en blauw hemd is iets aan het vertellen aan drie mensen. Hij gebaart met zijn handen.

Participatie en lokaal erfgoedbeleid

Wil je als erfgoedvrijwilliger of -vereniging mee bepalen hoe jouw gemeente omgaat met erfgoed? Dan is participatie iets voor jou.

Gemeenten zijn verplicht om participatie te organiseren, maar hoe dat gebeurt, kan sterk verschillen. Door mee te doen, geef je erfgoed een stem.

Ontdek hier hoe je als erfgoedvrijwilliger kan meepraten over het beleid. 

Erfgoedvrijwilligers en participatievormen

Participatie bestaat in verschillende maten en gewichten. Sommige vormen moeten verplicht worden aangeboden, andere zijn dan weer niet strikt gereglementeerd. Welke vorm past bij jou?

  • Mee beslissen: Burgers nemen, binnen vastgelegde kaders, beslissingen. Het bestuur volgt deze beslissingen, maar toetst eerst aan de vooraf vastgelegde voorwaarden. Voorbeeld: burgerbegroting. 
  • Coproduceren: Bestuur en burgers zijn gelijkwaardige partners, werken samen en komen tot een gedeelde oplossing. Voorbeeld: een werkgroep.
  • Advies geven: Burgers brengen zelf ideeën aan en adviseren het bestuur, dat deze input meeneemt in het beleid. Het lokale bestuur kan hiervan afwijken als uiteindelijke beslissingsnemer, maar motiveert wel wanneer het afwijkt. Voorbeeld: een cultuurraad of erfgoedraad.
  • Inspraak geven: De gemeente bepaalt de richting, maar vraagt feedback van burgers. Voorbeeld: een klankbordgroep of een verzoekschrift indienen.
  • Informeren: De gemeente houdt de burgers op de hoogte van hun beslissingen, maar burgers hebben geen directe invloed. Voorbeeld: een infoavond.

Bekijk welke mogelijkheden jouw gemeente biedt en ga in gesprek met de betrokken diensten. 

Waarom participeren? Jouw erfgoedkennis maakt het verschil

Participatie draait niet alleen om inspraak, maar ook om betere beslissingen. Wanneer mensen met verschillende achtergronden en kennis samen nadenken over erfgoedbeleid, ontstaan er vaak creatievere en beter onderbouwde oplossingen. 

WAT LEVERT PARTICIPATIE OP VOOR JOU ALS ERFGOEDVRIJWILLIGER?

  • Meer impact: Jouw ervaring en expertise stemmen het beleid beter af op de praktijk. Je voorkomt dat erfgoed vergeten wordt bij belangrijke beslissingen. 
  • Betrokkenheid: Je krijgt inzicht in hoe en waarom bepaalde keuzes gemaakt worden, wat frustraties en misverstanden voorkomt. 
  • Sterkere netwerken: Je leert andere erfgoedliefhebbers, beleidsmakers en lokale organisaties kennen, wat nieuwe samenwerkingen kan opleveren. 
  • Erkenning: Door deel te nemen, toon je het belang van erfgoed en verhoog je de zichtbaarheid van jouw erfgoedvereniging of initiatief. 
Vier mensen staan gebogen over een tafel en kijken naar papieren die open liggen.

WAAROM IS PARTICIPATIE BELANGRIJK VOOR HET GEMEENTEBESTUUR?

Voor lokale besturen is participatie een manier om beter te begrijpen wat er leeft in de gemeenschap. Erfgoedvrijwilligers en -verenigingen hebben vaak waardevolle kennis die beleidsmakers niet altijd bezitten. Door die expertise te benutten, kunnen gemeenten een sterker erfgoedbeleid uitwerken dat aansluit bij de noden van de bevolking.  

Bovendien is participatie geen vrijblijvende keuze. Sinds 2019 is elke gemeente verplicht om een participatiereglement te hebben. Daarin staat hoe en wanneer inspraak mogelijk is.  

Kijk op de gemeentelijke website hoe jouw gemeente participatie organiseert. Lees daar hoe jij jouw stem kan laten horen.

 

HOE ZORG JE VOOR SUCCESVOLLE PARTICIPATIE?

Of een participatietraject succesvol is of niet, hangt zowel van het gemeentebestuur als van de deelnemers af. Wil je meedoen aan een participatietraject? Dan zijn deze spelregels belangrijk: 

  • Weet wat er van jou verwacht wordt: Hoe groot is je inspraak? Wat is de tijdsinvestering? 
  • Zorg dat je de juiste informatie ontvangt: Krijg de nodige achtergrond om een waardevolle bijdrage te leveren. 
  • Maak duidelijke afspraken: Er is een begin- en eindpunt, en beslissingen worden niet zomaar herzien. 
  • Zie dat je op de hoogte blijft: Je wordt geïnformeerd over de voortgang en resultaten. 
  • Toon respect en vertrouwen: Luister naar andere deelnemers en ga constructief in dialoog. 
  • Voer open communicatie: Geen verborgen agenda’s, wel eerlijke en transparante gesprekken. 

Vraag bij elk traject na wat jouw rol is en hoe groot je invloed daadwerkelijk zal zijn. Zo weet je waar je aan toe bent en vermijd je teleurstelling. 

Inspirerende voorbeelden: hoe gemeenten participatie invullen

STRUCTURELE ÉN OCCASIONELE INSPRAAK

Verschillende gemeenten combineren steeds vaker vaste adviesraden met tijdelijke inspraakmomenten. Terwijl structurele raden, zoals een cultuurraad of erfgoedraad, regelmatig overleg plegen, bieden tijdelijke werkgroepen of projectgroepen een flexibeler alternatief. Dit maakt participatie toegankelijk voor een breder publiek en speelt in op verschillende interesses en engagementsniveaus.  

In Duffel bestaan structureel advies en occasionele inspraak rond erfgoed naast elkaar. 

BURGER ÉN EXPERT

Vroeger was expertise een voorwaarde om in een adviesraad te zetelen, maar vandaag volstaat het om te willen meedenken. Vervangt de burger de expert, of vullen ze elkaar aan in het besluitvormingsproces? Beide zijn waardevol, maar op verschillende momenten en manieren. 

In Kontich bestaat de erfgoedraad uit mensen met verschillende expertises. Men probeert ook de gewone burger meer te betrekken. 

VERENIGING ÉN INDIVIDU

Niet alleen verenigingen krijgen inspraak in het beleid, ook individuele burgers kunnen meepraten. Dit zorgt voor een bredere blik, waarbij zowel georganiseerde als niet-georganiseerde gebruikers hun ervaringen en ideeën delen. 

Wetteren streeft met de Wetteraden naar een evenwichtigere mix van verenigingen en individuele burgers. 

Zelf aan de slag?

Wil je weten hoe jouw gemeente participatie organiseert? Dit kan je doen:

  • Zoek het participatiereglement op op de website van je gemeente.
  • Ontdek welke participatievormen er zijn en hoe jij kan aansluiten.
  • Ga in gesprek met de dienst participatie of erfgoed om je mogelijkheden te verkennen.
  • Leer van andere gemeenten en laat je inspireren door hun aanpak.
  • Breng zelf ideeën aan en maak erfgoedparticipatie sterker.
Els Vervaet

Nog vragen?

Heb je nood aan ondersteuning of advies over participatie? We staan voor je klaar! Nieuwe participatievormen evolueren voortdurend, en het is niet altijd meteen duidelijk wat werkt. We volgen deze ontwikkelingen op, documenteren nieuwe methoden en blijven in gesprek met erfgoedvrijwilligers. Zo zorgen we er samen voor dat jouw stem gehoord wordt. 

Contacteer onze collega Els via

Voor dit onderzoek werkten we samen met FARO, die de gemeentebesturen wil inspireren met goedwerkende participatievormen. Ontdek hier hun perspectief.