Hoe maak je een reus? Een praktisch stappenplan

Niet alleen worden er overal in Vlaanderen enorme inspanningen gedaan om bestaande reuzen in ere te herstellen en zo vaak mogelijk naar buiten te brengen; ook tal van nieuwe reuzen zien het levenslicht.

De reuzencultuur gaat om veel meer dan met je reuzen op straat komen. Er zijn verschillende rituelen en gebruiken verbonden aan het leven van je reus: van de schets van je reus naar de eerste deelname aan een stoet en het vieren van een reuzenhuwelijk of verjaardag. Het behoort allemaal tot de magie van de reuzencultuur!

BEZINT EER GE BEGINT

Een reus maken is een groepsinspanning. Verzamel voor je begint een groep enthousiastelingen en denk samen na over enkele praktische zaken.

• Budget: is het mogelijk om subsidies te krijgen bij de gemeente of je regionale erfgoedcel? Is er eigen geld, sponsorgeld of de mogelijkheid tot crowdfunding?
• Projectplan: wie is de reus en waarom maak je hem?
• Draagkracht: hoe zal de reus vervoerd en opgeslagen worden? Zijn er mensen die zorg kunnen dragen voor de reus? Met wie kan er worden samengewerkt?
• Zelf maken of restaureren: begin je van nul of breng je een beschadigde reus opnieuw tot leven? Is er een ruimte waar je aan de reus kan werken? Kies je voor een gedragen of een gerolde reus?

Maak een reus in tien stappen

STAP 1:  HET VERHAAL VAN JE REUS

“Een reus betekent niet automatisch iets. Een reus kan ook gewoon een grote pop zijn. Maar als je wil dat hij gedragen wordt door de buurt, dan moet hij iets uitdrukken waar de buurt achter staat.” – Tina De Gendt

Denk na over het verhaal van je reus. Het verhaal zorgt voor een connectie met de buitenwereld en zorgt ervoor dat mensen zich herkennen in jouw reus.

Waarom maak je de reus?

• Is het in het kader van een bepaalde gebeurtenis? Een jubileum?

Wie of wat stelt de reus voor? 

• Wordt de reus een persoon of (fabel)dier?
• Wordt de reus het symbool voor een vereniging, lokale gemeenschap, …?

Wat is er nodig om het verhaal over te brengen via het uiterlijk van de reus?

• Zijn er belangrijke uiterlijke kenmerken die je wil tonen? Zeker bij een nog levende persoon is het belangrijk dat de gelijkenis sprekend is.
• Welke kledij wil je dat de reus draagt?
• Zijn bepaalde attributen of accessoires nodig om het verhaal te vertellen?

STAP 2: HET GERAAMTE VAN JE REUS

Nu begint het echte werk en breng je de reus tot leven. Laat je creativiteit de vrije loop, leer van andere reuzenbouwers en durf te experimenteren.

Stabiliteit en frame

Een ideale draagreus is licht, en ook een reus op wielen hoeft niet zwaar te zijn. Zorg ervoor dat de verbindingen tussen de ledematen en de romp stevig genoeg zijn. Schakel hiervoor de hulp in van mensen die ervaring hebben bij het bouwen van reuzen.

Tip: kijk in je omgeving en zoek contact met andere reuzengildes of de koepel Reuzen in Vlaanderen vzw.

Rollend versus gedragen

Als je kiest voor een rollende reus zijn er weinig beperkingen qua gewicht, evenwicht en vorm. Zorg ervoor dat de basis breder en zwaarder is, zo is je reus beter bestand tegen de wind. Hou er ook rekening mee dat je een rollende reus niet eindeloos kan voortbewegen – dansen kan bijvoorbeeld niet.

Ook een gedragen reus heeft zijn voor- en nadelen. Meestal komt het hele gewicht van de reus terecht op de schouders van de reuzendrager. Onevenwicht kan ervoor zorgen dat het dragen moeilijker wordt.

Hier zijn vier tips om de last te verlichten:

1. Maak de reus niet te zwaar en zorg dat deze in evenwicht is. Een onevenwicht aan de voorzijde kan je compenseren door een rugzak, schilden of pijlenkoker toe te voegen aan de achterzijde. Het zwaartepunt van de reus licht idealiter tussen de voeten van de drager. 
2. Het kussentje dat op het hoofd van de drager steunt in de draagstoel (zoals bij de Catalaanse varianten) is verstelbaar.  
3. Bij reuzen met meerdere dragers kunnen harnasriemen rond de schouders en lenden van de drager helpen om het gewicht te verdelen. 
4. Een zware reus kan naar voor kantelen; plaats in dit geval een horizontale band ter hoogte van de heupen van de drager.

Materiaal voor het geraamte

Reuzenmakers gebruiken talloze materialen bij het maken van de reuzenlichamen. Onze reuzendatabank toont enkele trends:

• Maar liefst 40% gebruikt metaal.
• 21% volgt de middeleeuwse traditie en gebruikt wilg.
• 7% hanteert hout, aluminium, riet en polyester.

STAP 3: EEN HOOFD MAKEN

Wie zal het reuzenhoofd maken? Maak je het zelf? Kan je de hulp inschakelen van een (gespecialiseerde) kunstenaar, leerlingen van de kunstacademie of een carnavalsvereniging? Het zijn allemaal vragen die je je kan stellen voor je start aan het hoofd van je reus.

In weer en wind

Zorg ervoor dat het hoofd bestand is tegen weer en wind. Het materiaal waaruit een reuzenhoofd wordt vervaardigd hangt af van je voorkeur, de prijs en duurzaamheid van het materiaal.

Marcel Veltjen van Reuzen in Vlaanderen vzw deelt enkele tips rond materiaalkeuze.

• Volle dikke isolatieplaten: kan je aan elkaar lijmen, zijn makkelijk te snijden, schuren en schilderen. Ook vlot herstelbaar.
• Polyesterhars: haalbaar voor een doe-het-zelver en niet heel duur. Polyesterhars kan dienen als eindlaag ter versteviging. Let op: dit materiaal kan je niet op alle kunststoffen ondergronden gebruiken. Het is bijtend en kan vergelen.
• Polyesterhars met glasvezel: betaalbaar, glad materiaal dat nadien geverfd of vernist kan worden. Polysterhars kan blaasjes vormen en voor geurhinder zorgen. Werk dus samen met iemand die al ervaring heeft met dit materiaal. Let op: glasvezel is zwaar en niet makkelijk te herstellen.
• Epoxy met koolstofvezel: een duurder en moeilijker te herstellen materiaal. Voordeel: het stinkt niet en is licht.
• Kippendraad en papier-maché: komt het meeste voor bij reuzenhoofden, want het is goedkoop, bewerkbaar en vrij licht. Zorg voor een goede eindlaag om deze makkelijker te vernissen en te schilderen. Bewaar droog en weg van ongedierte.
• Kartonpulp: goedkoop, beter bewerkbaar en makkelijk zelf te maken met behangerslijm. Versterk eventueel met houtlijm. Let op: kartonpulp krimpt eens gedroogd en is minder slagvast.
• Kartonpulp in een gipsen mal: de gipsen mal kan je laten maken door een beeldhouwer, maar dit is tijdrovend en duur. De pulp wordt eerst gedrukt, dan gedroogd en uit de mal gehaald om vervolgens aan elkaar te lijmen.

Benieuwd hoe zo’n reuzenhoofd vroeger gemaakt werd? Kijk hier hoe het reuzenpaar Albrecht en Isabelle uit Gent gemaakt werden in 1947.

De blik van binnenuit

Of je nu voor een rollende of gedragen reus gaat, de reuzendrager moet altijd door een venstertje kunnen kijken om zich vlot voort te bewegen. Ga voor een lang in plaats van breed kijkvenster en gebruik velcro om het kijkgat aan te passen op de verschillende lengtes van de reuzendragers.

Weelderige manen

Kies je voor een realistisch kapsel en gebruik je paardenhaar of ander natuurlijk haar? Of schilder je het kapsel op het hoofd met verf? Je kan ook stof, vlas, borstelhaar, wollen draad of piepschuim omtoveren tot een creatief kapsel. Tot slot kan jouw reus kaal zijn of een hoofddeksel dragen.

Bevestigen van het hoofd

Zorg ervoor dat de bevestiging van het hoofd en hals aan de romp stevig is en doorheen de hele stoet stabiel blijft.

STAP 4: HET OPSTELLEN VAN DE REUS

Nu komt het moment sûpreme: je gaat je reus voor het eerst opstellen!

Neem hiervoor voldoende tijd. Doe de eerste test met een groep mensen, en let op jullie veiligheid. Een reus rechttrekken gebeurt meestal vanuit rugligging, maar kan ook vanuit zijligging. Let op: een zwengeling van de (lange) ledematen kan voorkomen. Noteer in deze fase problemen en aandachtspunten.

Stel jezelf de volgende vragen voor de testrit van je reus:

• In het algemeen: staat het venstertje op de juiste hoogte? Blijven alle onderdelen op hun plek zitten bij het rechttrekken?
• Rollende reus: lukt het om de reus over ongelijke ondergronden en obstakels te manoeuvreren?
• Gedragen reus: is de reus draagbaar? Is er een onevenwicht? Heeft de drager genoeg voeling met wat boven hem gebeurt? Hoe lang is het dragen vol te houden? Wat bij obstakels?

STAP 5: OPBERGEN VAN JE REUS

Het neerhalen van de reus is meestal eenvoudiger dan het opstellen, maar het vraagt nog steeds om de aanwezigheid van meerdere personen. Het demonteren gebeurt in omgekeerde volgorde. Let goed op dat er geen schroeven of attributen worden vergeten en sla alles thuis pas op nadat de onderdelen droog zijn.

Tip: Heeft je reus herstellingen nodig? Dan is dit hét moment om ze aan te pakken.

Waar bewaar je je reus?

Een goede bewaarplek vinden voor je reus is een uitdaging. Kelders zijn vaak problematisch door hun hoge luchtvochtigheid. Loodsen van de gemeente kunnen daar wel een oplossing bieden – op voorwaarde dat deze volledig droog zijn. Een andere manier om de reus te bewaren is door deze op te stellen in een publieke ruimte zoals heemkundige musea, stadshuizen of zelfs de kerk. Op deze manier staan de reuzen droog én zijn ze zichtbaar voor het publiek.

Tip: Kijk eens in je omgeving of contacteer je lokale erfgoedcel, misschien hebben zij ideeën.

Hoe bewaar je je reus?

Zowel de kleren van de reus als het hoofd worden doorgaans los van de romp bewaard.

• Katoenen hoezen en houten kisten kunnen de kleding beschermen tegen schimmels en insecten.
• Is het geraamte vervaardigd uit riet of wilg? Zorg er dan voor dat je de geraamtes jaarlijks eens goed natmaakt (bijvoorbeeld door ze in de regen te plaatsen) om ze soepel te houden.

STAP 6: HET MAKEN VAN DE KLEDING

De kleren maken de reus: de kledij versterkt diens identiteit en draagt het verhaal uit.

Het bovenstuk van je reus bestaat vaak uit verschillende panelen die met klittenband aan elkaar worden bevestigd. De lengte van de rok kan daarnaast het frame en de draagstoel van de reus maskeren. Let bij het maken van de kleding op de hoogte van het venstertje waar de drager doorheen kijkt om de reus voort te bewegen. Je reus goed afmeten voor het maken van de kleding is dus de boodschap.

 

• Kies een stof die niet te zwaar is, snel droogt en kreukvrij blijft.
• Zorg bij het bewaren van de kledij dat deze droog en proper wordt gemaakt en gehouden, anders vormt het snel een voedingsbodem voor schimmels.
• Ook de kleding van de reuzendragers en de mensen die rond de reus lopen, wordt best afgestemd op de kledij van de grote vriend.
• Kijk in je omgeving: zijn er mensen die vaardig zijn in het maken van kleren? Misschien kunnen zij jou helpen.

“Ik ben iemand gaan zoeken die ook een beetje kan naaien, want met twee weet je altijd meer.” – Madeleine Limbourg

STAP 7: RITUELEN ROND DE REUS

Een reus is meer dan wat je in het eerste opzicht ziet. Ook reuzen maken levensfasen door die kleur krijgen door de rituelen die je eraan koppelt. Een vast patroon bestaat niet, maar enkele gebruiken komen vaak terug en worden ook graag met de reuzengemeenschap gevierd.

• De geboorte van je reus: een reus kan je introduceren door hem te laten deelnemen aan een (reuzen-)stoet. Je kan ook een doop organiseren, geboortekaartjes maken, doopsuiker uitdelen en je reus inschrijven in het geboorte- of bevolkingsregister. Reuzen krijgen meestal ook een meter en peter. Een reus kan volwassen geboren worden, maar kan ook opgroeien van baby naar puber tot volwassenen.
• Eregast op evenementen: breng je reus zoveel mogelijk naar buiten en ga in interactie met het publiek. Dit kan tijdens reuzenstoeten, maar ook tijdens carnaval, op wintermarkten, straatfeesten, enzovoort! Daarbij moet je niet binnen de grenzen van je gemeente blijven, je reus kan eventueel ook meelopen in tochten van andere reuzengildes.
• Een gelukkig huwelijk: je reus kan vrijgezel blijven, maar er kan ook liefde bloeien tussen reuzen – een huwelijk kan deze band vastleggen! 
• Reuzenbaby’s: krijgt je reuzin een zwangere buik of adopteer je een verloren reus om nieuw leven in te blazen? Aan jou de keuze!
• In geval van overlijden: liefst blijven reuzen voor altijd leven, en mits enkele rustpauzes sterft een reus ook niet snel. Is het hoofd toch verloren of ernstig beschadigd? Dan kan je nog steeds een begrafenis organiseren of een doodsbrief rondsturen naar de gemeenschap.

Dansen rond de rokken van de reus 

Een gedragen reus krijgt de danspassen van de drager van de reus en toont op die manier diens eigenheid en persoonlijkheid. Voorbeelden van hoe gedragen reuzen zich voortbewegen, ontdek je in de filmpjes van de Reuskens van Borgerhout en Reus Jan uit Tienen.  

STAP 8: DEELNAME AAN EEN STOET

Sommige reuzen blijven in de eigen streek, andere reizen het land rond om deel te nemen aan reuzenstoeten, carnavalsoptochten of andere publieke evenementen. Een bezoek aan andere reuzenstoeten zorgt niet alleen voor inspiratie, maar ook voor nieuwe contacten. Breng een naamkaartje mee, bereid je voor op logistieke vragen in verband met een eventuele deelname aan jouw stoet en sta open voor nieuwe ideeën. Wie weet zorgen deze ontmoetingen ervoor dat jouw reus in andere stoeten kan meelopen of heb je zelf enkele reuzen die in de jouwe willen verschijnen.

Wil je je als reuzenvereniging verzekeren? Dan kan je je aansluiten bij de groepsverzekering van Reuzen in Vlaanderen. Advies over het afsluiten van zo’n verzekeringen kan je bij hen inwinnen. 

 

STAP 9: BORGING EN PROMOTIE

De mensen onder en naast de rokken van de reus houden de traditie in leven en kunnen de reus van een mooie toekomst verzekeren. Een borgingsplan is een goed hulpmiddel.

• Verzamel de technische info over het bouwproces van je reus. Noteer ook het opstel- en afbraakproces, liefst met foto’s.
• Beschrijf de vaste opslagruimte van je reus en de afspraken met de eigenaar van deze locatie. Hou zorgvuldig de informatie over verzekeringen bij.
• Maak een archief met alle documentatie over je reus en bewaar je promotiemateriaal en draaiboeken voor publieksactiviteiten. Een archief herbergt een schat aan informatie en helpt om de tradities door te geven aan de volgende generatie.

Wil je tips over hoe je een archief van je reuzen(gilde) kan bijhouden? Neem een kijkje in deze publicatie.

De mensen onder en rond de reus verzorgen de reus door herstellingen uit te voeren, maar bouwen ook een netwerk rond hun reus. Denk aan banden met lokale gemeenschappen zoals een harmonie, een theatergemeenschap, een dansgroep, maar ook het lokale bestuur.

Een netwerk uitbouwen zorgt voor een draagvlak en aansluiting bij de gemeenschap waar de reus deel van uitmaakt. Doe hier inspiratie op:

• De kleurplatenactie van de Reuskens van Borgerhout
• Kleuterkoffers van erfgoedcel Dijk92 over de lokale reuzen
• Nieuwe reuzin Filipiniana en de reuzenexpo door Erfgoedcel Leuven
• Ontwerpwedstrijd van de Boheemse Reuzen in Wichelen

STAP 10: JE BENT NIET ALLEEN!

Omring je met de ervaringskennis van anderen en leer van elkaar. Een sterk netwerk is belangrijk! Reuzen in Vlaanderen vzw is een koepelorganisatie waar je terecht kan met al jouw vragen over het maken, het verzekeren en het naar buiten brengen van je reus. Neem hier contact op met hen op. Regionaal kan je ook contact opnemen met je lokale erfgoedcel en kijken wat zij al deden rond de reuzencultuur in je regio.

Landelijk staan wij in voor het ondersteunen van reuzenverenigingen.

Heb je vragen of ideeën? Neem contact op met Morgane via morgane.decoensel@histories.be.

Het maakproces van een reus werd tijdens het project Focus Vakmanschap door ons in beeld gebracht met het Reuzenrapport en de film ‘Het maken van Reuzen’.