Lerend netwerkdag: aandacht voor de noden van immaterieel-erfgoedgemeenschappen

Tijdens de lerende netwerkdag Van alle domeinen thuis, georganiseerd door Werkplaats immaterieel erfgoed en het domeinnetwerk, kwamen 120 erfgoed- en cultuurwerkers samen om ervaringen uit te wisselen. Centraal stonden de diverse uitdagingen en noden waarmee erfgoedgemeenschappen worden geconfronteerd bij het beoefenen van hun praktijk.

De dag begon met presentaties van Jorijn Neyrinck, Kia Tsakiridis en Shana Van Hauwermeiren (Werkplaats immaterieel erfgoed). Ze brachten de belangrijkste evoluties in het immaterieel-erfgoedbeleid en -veld in kaart. Daarbij stonden ze stil bij de uitdagingen die komen kijken bij het doen en doorgeven van immaterieel erfgoed anno 2025. Deze analyse is gebaseerd op de concrete ervaringen van erfgoedgemeenschappen en de dienstverleners die hen ondersteunen.

FINANCIËLE KOPZORGEN EN REGULITIS

Ondanks de enorme diversiteit en veelheid aan immaterieel-erfgoedpraktijken zijn er sterk gelijklopende uitdagingen die te bundelen zijn tot enkele overkoepelende vraagstukken.

Financiële en organisatorische uitdagingen: vandaag bestaat er geen specifieke reguliere financiële ondersteuning voor (erkende) immaterieel-erfgoedpraktijken of voor de beoefenaars ervan. Daarnaast verdween er de voorbije jaren een reeks structurele subsidielijnen waar verenigingen die rond immaterieel erfgoed actief zijn, een beroep op deden. De paar projectmatige subsidielijnen die er zijn, sluiten dan weer niet aan op de behoeften van de gemeenschappen.
Stijgende administratieve planlast
Regelgeving: milieu- en hygiënevoorschriften, GDPR, ...

OMGAAN MET VERANDERING

Een tweede vraagstuk is hoe een erfgoedgemeenschap kan omgaan met veranderingen, zowel binnen de gemeenschap als door de wijzigende maatschappelijke context. Toenemende secularisering, diversiteit, vergrijzing, digitalisering, ... hebben een impact op levende erfgoedpraktijken. De rollen, verwachtingen en engagementen van mensen veranderen, terwijl de kennis en kunde van levende erfgoedpraktijken vaak in de handen en hoofden zit van lang toegewijde betrokkenen.

Door de veranderende tijdsgeest worden organisatoren en beoefenaars steeds vaker geconfronteerd met ethische vraagstukken en nieuwe regelgevingen, zoals geluidsoverlast of alcoholconsumptie. Veel erfgoedgemeenschappen zoeken daarom naar andere manieren om hun praktijken levend te houden en nieuwe generaties te betrekken.

Kortom: heel wat existentiële en praktische noden zonder kant-en-klare antwoorden. Het zijn openliggende ‘werven’ waar de overheid, de professionele erfgoeddienstverleners en het veld zelf met gebundelde krachten en inspanningen rond moeten samenwerken. Ook al lijkt dat niet de kerntaak vanuit de erfgoedzorg, het is vaak wel essentieel voor het voortbestaan van levend erfgoed. Zonder verenigde vrijwilligers is er geen gemeenschap die immaterieel erfgoed kan overdragen.

VERDER ONDERZOEK NODIG

Sophie Muyllaert (Departement Cultuur, Jeugd en Media) bevestigde in haar presentatie deze ontnuchterende analyse, maar merkte tegelijk ook veel veerkracht op. Om de eerste stap naar oplossingen te zetten, is verder onderzoek nodig. Dat zou dit voorjaar nog moeten starten. Daarnaast wil de overheid tijdens een trefdag op 4 juni peilen naar de noden van alle erkende praktijken die op de Inventaris Vlaanderen staan.

UITWISSELEN OVER DE DOMEINEN HEEN

Na de presentaties konden de aanwezigen deelnemen aan sessies georganiseerd door de verschillende leden van het domeinnetwerk. Wij organiseerde tweemaal een interactieve sessie met als thema Nieuwe dynamieken bij erfgoedgemeenschappen. Na een korte inleiding over onze werking als trekker van domein 3 van feesten, rituelen en sociale praktijken, lieten we Bart Boone van Chirojeugd Vlaanderen aan het woord.

Bart deelde zijn ervaringen met de werking van de werkgroep Jeugdbewegingen en Erfgoed en hun traject richting de Inventaris Vlaanderen. Wat begon als een activiteit in het kader van 75 jaar Chiro, resulteerde eind 2024 in een erkenning van de Jeugdbewegingen in Vlaanderen. Het toont aan dat jongeren warm te maken zijn voor erfgoed en dat ook minder voor de hand liggende actoren een drager kunnen zijn van tradities. Zijn inspirerende verhaal vormde een uitnodiging om met elkaar uit te wisselen rond drie thema’s: nieuwe erfgoedpraktijken, mogelijke kruisbestuivingen en samenwerken rond erkenningsdossiers.

Tot slot eindigde de boeiende netwerkdag met enkele plenaire reflecties van Elien Doesselaere (FARO) en praktijkbeoefenaar en kunstenares Laura Eva Meuris. Een tweede editie is al voorzien in het najaar van 2026.