De nalatenschappen van kunstenaars zijn een bijzonder soort cultureel erfgoed dat op veel mensen een grote fascinatie uitoefent. Ook fonds d’ateliers genoemd omvatten deze nalatenschappen vaak heel uiteenlopende collecties die getuigenissen zijn van de artistieke praktijk. Ze bieden inzichten in het inspiratie- en productieproces van een kunstenaar, en kunnen daarmee belangrijke informatie verschaffen voor de interpretatie van een individueel kunstwerk, of zelfs het oeuvre als een geheel. Onder de invloed van het romantische beeld van het atelier als een mythische plaats van artistieke creatie werden kunstenaarscollecties vanaf de negentiende eeuw steeds vaker bewaard. Vandaag zijn dergelijke gemusealiseerde ateliers populaire toeristische bestemmingen waar bezoekers de aura en authenticiteit van de oorspronkelijke omgeving en collectie kunnen ervaren. Maar door hun specifieke context, vaak kleine schaal, materiële diversiteit en fragiliteit worden gemusealiseerde ateliercollecties ook geconfronteerd met heel wat uitdagingen betreffende het behoud, beheer en de ontsluiting van het erfgoed.
De Vlaamse overheid voerde een gesubsidieerd onderzoeksproject dat tot doel heeft de huidige praktijken en tekortkomingen inzake het behoud van kunstenaarsnalatenschappen in kaart te brengen. Historische fonds d’ateliers bevinden zich daarentegen echter vaak in slechte bewaaromstandigheden en er ontbreekt een duidelijke visie op de omgang met en de valorisatie van dit type erfgoed. Om deze collecties, hun erfgoedwaarde, alsook hun museologisch en maatschappelijk potentieel correct te kunnen bepalen is diepgaand onderzoek nodig naar de geschiedenis en materialiteit van de objecten die ze bevatten.
Er bestaan verschillende types kunstenaarsnalatenschappen met telkens hun eigen kenmerken en uitdagingen. Zo kennen de nagelaten collecties van bijvoorbeeld schilders of schrijvers een andere historiek en conservatienoden dan die van pakweg fotografen of conceptuele kunstenaars. Wat deze collecties echter met elkaar verbindt is de persoonlijke omgang met en de creatieve rol van de objecten die er deel van uitmaken. Dit artikel spitst zich toe op een specifiek type van historische kunstenaarsnalatenschappen, namelijk de fonds d’ateliers van beeldhouwers uit de negentiende en (vroege) twintigste eeuw.
