Virtual en augmented reality voor erfgoedvrijwilligers: de mogelijkheden op een rij

Virtual en augmented reality zijn technologieën die de afgelopen jaren hun opgang maakten en nu steeds meer hun ingang vinden in allerlei domeinen, waaronder ook het erfgoedveld. Voor de reeks Spraakmakers zochten we uit wat virtual en augmented reality-technologieën kunnen betekenen voor erfgoedvrijwilligers.

Hoe kunnen virtual en augmented reality het werk van erfgoedvrijwilligers in de toekomst veranderen? Welke uitdagingen en mogelijkheden brengen deze technologieën met zich mee? En hoe kunnen erfgoedverenigingen de technologieën inzetten om hun aanbod te verrijken?

In enkele artikels ontdek je wat er al bestaat en vind je inspirerende voorbeelden om er ook zelf als erfgoedvrijwilliger mee aan de slag te gaan.

SPRAAKMAKENDE VOORBEELD UIT HET ERFGOEDVELD

Om deze vragen te verkennen gingen we in gesprek met vier mensen: Paul Van de Velde (Heemkring de Semse), Bram Wiercx (Faro), Iason Jongepier (Universiteit Antwerpen) en Dani¨el Pletinckx (Visual Dimension). Ze bieden elk een ander perspectief vanuit hun eigen achtergrond: Van de Velde als erfgoedvrijwilliger, Wiercx vanuit de gesubsidieerde erfgoedsector, Jongepier als academisch onderzoeker en Pletinckx vanuit de private sector. Allemaal waren of zijn ze betrokken bij VR/AR-projecten in de erfgoedsector.

een man met grijs haar en een zwr-arte trui kijkt naar de camera en typt op een laptop

Paul Van de Velde

Van de Velde vertelde ons over de virtuele tour met 360°-fotografie van Zemst en omliggende dorpen. Daarnaast biedt de kring ook wandelingen aan met de ErfgoedApp, waarbij je via je smartphone meer te weten komt over het Zemstse erfgoed. Bram Wiercx gaf meer toelichting bij hoe die app ontstaan is en wat je ermee kan doen. Jongepier vroegen we naar Virtuafort, een project waarbij je met VR kan rondwandelen in het zeventiende-eeuwse fort Lillo. Tot slot interviewden we Pletinckx over de virtuele 3D-reconstructie van site Raversyde in 1915 en 1917.

Allemaal keerden ze zich tot VR en AR omdat ze hun aanbod ermee kunnen uitbreiden én verrijken. Daarvoor gingen ze op zoek naar historisch materiaal in hun eigen collectie of verrichten ze nieuw onderzoek, om op basis daarvan digitale toepassingen uit te werken. Het resultaat daarvan zorgt vandaag voor een meerwaarde in hun erfgoedaanbod.

In dit artikel lieten we ons inspireren door hun projecten en schatten we in welke mogelijkheden VR en AR voor erfgoedvrijwilligers te bieden hebben.

 

In een notendop

  • Virtual en augmented reality (VR en AR) bieden heel wat mogelijkheden om erfgoed op een nieuwe, andere manier tot bij mensen te brengen. Je creëert bijvoorbeeld meer interactie of maakt het onzichtbare verleden terug zichtbaar. Daarbij komen soms ook enkele uitdagingen kijken, zoals het prijskaartje van zo’n project of de vereiste technische kennis.
  • VR en AR dagen erfgoedvrijwilligers om creatief om te springen met de verhalen die ze vertellen. Met AR combineer je namelijk tekst, audio, foto’s en video en met een VR-omgeving kan je de verhalen die je vertelt helemaal doen opleven.
  • Erfgoedspelers gaan nooit zomaar aan de slag met deze technologieën. Ze hebben goed voor ogen wat ze willen bereiken en kiezen voor VR en AR, omdat net die hen kunnen helpen dat doel te bereiken.

 

Een rood, blauwe infographic rond virtual en augmented reality voor erfgoedvrijwilligers als project van Histories voor de reeks Spraakmakers van Digitaal Werken voor Erfgoedvrijwilligers

De vier ervaringsdeskundigen

MOGELIJKHEDEN VOOR ERFGOEDVRIJWILLIGERS

Het gebruik van virtual en augmented reality biedt erfgoedvrijwilligers heel wat mogelijkheden. Een virtuele omgeving maakt bijvoorbeeld plaatsen toegankelijk waar je anders niet binnen kan, zoals op site Raversyde gebeurde.

Bovendien maken virtual en augmented reality het onzichtbare zichtbaar. In Zemst kan je via de ErfgoedApp oude stadszichten terug bewonderen, maar ook de projecten in Raversyde en Fort Lillo tonen een historische, (deels) verdwenen omgeving.

VR en AR kunnen er dus voor zorgen dat ons erfgoed bevattelijker wordt. In plaats van dat mensen louter lezen over het verdwenen verleden, kunnen ze het ervaren. Een verdwenen stad, landschap of gebouw staat ineens weer voor je neus, een verborgen tekening onder de verflagen van een schilderij ontdek je terwijl je er recht voor staat en reuzenstoeten die decennia geleden plaatshadden in de straat waar jij nu staat, ervaar je opnieuw.

Virtual en augmented reality breiden niet alleen uit wat je kan tonen, maar ook de manier waarop je het overbrengt. Met AR gaat iemand in interactie met het erfgoed om er meer over te weten te komen en in een VR-omgeving kies je zelf hoe je rondloopt en wat je allemaal bekijkt.

Mensen krijgen niet gewoon de vooraf bepaalde uitleg bij erfgoed, maar kunnen op eigen tempo en naar eigen believen snuisteren in wat hen interesseert. Waar erfgoed soms afgeschermd is in een al dan niet spreekwoordelijke vitrinekast, zorgen VR en AR ervoor dat die glazen wand tussen erfgoed en geïnteresseerde er veel minder hoeft te zijn.

ENKELE UITDAGINGEN

Die mogelijkheden gaan samen met enkele uitdagingen. De ontwikkeling van VR en AR vereist bijvoorbeeld technische kennis. Hoewel dit bij de ErfgoedApp geen probleem oplevert, maakten de gesprekken duidelijk dat zeker niet elke virtual reality-omgeving technisch een haalbare kaart is voor vrijwilligers. Samenwerkingen, met VR-ontwikkelaars, zijn daarin het sleutelwoord.

Aan de projecten hangt soms ook een stevig prijskaartje. Werken met de ErfgoedApp is gratis, maar vaak zullen erfgoedverenigingen op zoek moeten naar financiële steun, zoals de Semse deed bij de gemeente Zemst. Bovendien moet je ervoor zorgen dat je AR- of VR-toepassing op langere termijn bruikbaar blijft. Er is dus een duurzame (digitale) infrastructuur nodig, zoals bijvoorbeeld de ErfgoedApp of open source software.

Het is niet onwaarschijnlijk dat werken met VR en AR in de toekomst toegankelijker wordt. Ook kunstmatige intelligentie, of artificiële intelligentie (AI), kent steeds meer toepassingen. Dat zijn computersystemen die je op allerlei vlakken kunnen bijstaan, of het nu gaat om het schrijven van een computercode voor het maken van een website, het schrijven van een museumtekst of het analyseren van je erfgoedcollectie.

Vermoedelijk zal AI het in de toekomst ook makkelijker maken voor erfgoedvrijwilligers om zelf met VR en AR te werken. Bovendien kan AI de mogelijkheden van virtual en augmented reality verder uitbreiden, zoals Faro dat bijvoorbeeld van plan is met de ErfgoedApp. De bedoeling is namelijk dat je in de toekomst zelf vragen kan stellen over erfgoed aan een chatbot, bijvoorbeeld in een museum. De chatbot vertelt je dan precies wat jij wil weten.

VERHALEN BRENGEN OP EEN ANDERE MANIER

Erfgoedverenigingen hebben vaak heel wat verhalen die ze kunnen vertellen. Virtual en augmented reality dagen hen uit om dat verhaal op een andere manier te brengen. Dat wil ook zeggen dat erfgoedvrijwilligers moeten sleutelen aan hun gangbare vorm van vertellen.

In een virtual reality-omgeving kan je bijvoorbeeld heel wat gegevens niet opnemen. Je kan niet overbrengen wie doorheen de geschiedenis in het kasteel gewoond heeft, hoe oud de stalknecht was of in welke periode een hongersnood heeft gewoed. Net daarom zijn virtuele omgevingen vooral een hulp in het vertellen en is het aan de vrijwilligers om te bepalen hoe ze die willen gebruiken.

Augmented reality is op zijn best als je verschillende media met elkaar combineert. Je moet dus een multimediaal verhaal uitwerken. Ook dat is vaak nieuw voor erfgoedverenigingen. Wandelingen met AR brengen andere vereisten met zich mee voor het verhaal. Bij elke stop mag wat je vertelt namelijk niet te lang duren. Uitleg bij het erfgoed moet beknopt zijn, zonder in te boeten op het verhaal.

MEERWAARDE IS HET STREEFDOEL

Werken met virtual en augmented reality brengt dus voor erfgoedvrijwilligers uitdagingen en mogelijkheden met zich mee. Toch is het belangrijk dat de ontwikkeling van een VR- of AR-toepassing nooit zomaar mag gebeuren, ‘omdat het kan’. Het is vooral de meerwaarde, die deze technologieën bieden, die de reden is om ermee aan de slag te gaan.

Zo zorgt de specifieke manier van vertellen voor meer betrokkenheid met erfgoed. VR en AR maken ‘immersive storytelling’ mogelijk, want mensen interageren met het erfgoed. Ze voelen daardoor vaak een sterkere band met het erfgoed en begrijpen het ook beter.

Bovendien lijkt het dat deze interactieve en multimediale tools sneller de interesse weten te prikkelen. De toepassingen ogen fris en modern en spreken vaak tot de verbeelding. Net daarom bereiken ze misschien meer mensen dan het traditionele aanbod. Ze laten ook toe om erfgoed, of de ontsluiting daarvan, tot bij de mensen te brengen, buiten de (spreekwoordelijke) muren van je erfgoedvereniging.

Elk van de vier mensen waarmee we spraken, hadden goed voor ogen waarom ze voor virtual en/of augmented reality kozen. De Semse wil haar erfgoed tot bij een breder en jonger publiek brengen en ervoor zorgen dat mensen ook buiten de muren van het museum het Zemstse verleden kunnen ontdekken.

Faro wil ervoor zorgen dat mensen op locatie erfgoed kunnen ontdekken, wanneer ze maar willen, ‘op een publieksvriendelijke manier’. Iason Jongepier zag in virtual reality een kans om historische gegevens op een nieuwe, innovatieve manier weer te geven en het verleden zo voor wetenschappelijk onderzoek en het bredere publiek inzichtelijker te maken.

Daniël Pletinckx en zijn collega’s hadden voor Raversyde een beter historisch begrip van de site tot doel. Door de verstrengeling tussen sporen van de Eerste en Tweede Wereldoorlog uit elkaar te halen en de site virtueel te herstellen in haar toestand uit 1915/1917, kunnen erfgoedgidsen vandaag de tool niet alleen gebruiken als visuele ondersteuning, maar ook de inzichten uit de ontwikkelingsfase meenemen in hun uitleg.

BLIJVENDE RELEVANTE VAN VR EN AR VOOR ERFGOEDVRIJWILLIGERS

Ook in de toekomst kunnen virtual en augmented reality tools zijn voor erfgoedvrijwilligers om hun verhalen op een nieuwe, prikkelende manier tot bij hun publiek te brengen. Hoe wijdverbreid erfgoedverenigingen de technologieën zullen toepassen, valt nog af te wachten, maar zeker is dat ze er meerwaarde mee kunnen creëren. Mogelijk breidt hun rol in VR- en AR-projecten ook verder uit van gebruiker naar maker.

Kortom, virtual en augmented reality, met hun eigen uitdagingen en mogelijkheden, hebben in het erfgoedveld hun nut al bewezen, ook voor erfgoedvrijwilligers. In de toekomst hoeft dat niet anders te zijn.

Infographic met geel, rood en groen, over virtual en augmented reality voor erfgoedvrijwilligers

Een VR- of AR-project in vijf stappen

MEER LEZEN?

Ontdek ook de andere artikels die we in de reeks Spraakmakers schreven rond virtual en augmented reality:

MEER INFORMATIE

Afbeeldingen

De afbeeldingen genummerd op volgorde van boven- tot onderaan de pagina:

  1. © Paul Van de Velde, Paul van de Velde van Heemkring de Semse.
  2. © Histories, Infographic met de vier ervaringsdeskundigen.
  3. © Histories, Infographic voor een VR/AR-project voor erfgoedvrijwilligers in vijf stappen.

Websites