Begraafplaatsen v(ers)ieren
Allerheiligen en Allerzielen
Auteur: Histories
Op 1 november trekken we met z’n allen naar het kerkhof. We bezoeken de graven van onze overleden familieleden, vrienden en kennissen. Vaak maken we van de gelegenheid gebruik om het graf proper te maken en extra chrysanten op het graf van onze geliefden te leggen. Maar wat heeft Allerheiligen te maken met een kerkhofbezoek? Dat gaan we hieronder uitleggen.
In de rubriek 'over-dragers' spreken we met en over dragers van rituelen, tradities of gebruiken. Zo sprak Histories met Pieter Deknudt, oprichter van Reveil. Hij heeft veel betekend voor hoe er tegenwoordig Allerheiligen en Allerzielen gevierd wordt. We hebben hem een aantal vragen gesteld en zijn antwoorden kun je lezen op de gesprekspagina.
Geliefden herdenken
Op 1 november vieren we Allerheiligen, het feest ter ere van alle katholieke heiligen. Eén dag laten volgt Allerzielen, waarbij we alle overledenen herdenken. Toch herdenken we onze dierbaren op 1 november met een kerkhofbezoek – simpelweg omdat 2 november in België geen officiële feestdag is. Veel mensen gaan dus een dag vroeger naar het kerkhof. Zo herdenken we de overledenen op Allerheiligen i.p.v. op Allerzielen.
Het is geen afgesproken regel, maar bijna iedereen kiest voor chrysanten als bloemen voor op het graf bij Allerzielen. Chrysanten zijn herfstbloeiers en behouden hun kleuren dus het langst. Bovendien heeft de chrysant de symbolische betekenis van rust en vrede na gedane arbeid. Die symboliek is vanuit China naar Europa overgewaaid. Traditioneel kiezen bezoekers voor witte of gele bloemen, maar vandaag zitten er ook kleurrijkere bloemen tussen.
Katholiek martelarenfeest
Beide feestdagen werden vooral binnen de rooms-katholieke gemeenschap gevierd. In de beginjaren van het christendom werden christenen vaak vervolgd en zelfs gedood omwille van hun geloof. Andere zagen hen immers als bedreiging. Hieruit ontstond een martelarenfeest, dat samenging met een aantal bijbehorende gebruiken en rituelen, zoals het bezoeken van de graven van dierbaren.
Tradities zoals 'pesjoenkelen' of 'pesjonkelen' hoorden in het verleden bij Allerzielen, hoewel die nu in onbruik zijn geraakt. Op Allerzielen zegde de gelovige bij het binnenkomen van de kerk een aantal voorgeschreven gebeden op. Zo kreeg hij een aflaat voor een overledene: diens zonden werden (grotendeels) vergeven. De ziel van de overledene werd uit het vagevuur gered. Per aflaat moest de gelovige de kerk uitgaan en het proces volledig herhalen.
Allerzielen, voor alle zielen
Niet iedereen voelde zich in het verleden welkom bij de katholieke herdenkingen. Vanaf 1898 organiseerden de socialisten in Gent, aangemoedigd door het dagblad Vooruit, jaarlijkse rouwbetogingen voor gestorven partijgenoten. Ze gaven op hun eigen wijze betekenis aan een herdenking die sterk deed denken aan Allerheiligen en Allerzielen, maar zonder katholieke insteek. Nadat de verzuiling afnam, opende Allerheiligen en Allerzielen zich steeds meer voor alle mensen, ongeacht geloof.
Wat zeker is, is dat Allerzielen in de loop der jaren veel mensen naar de begraafplaatsen heeft geleid, en dat wij nog altijd behoefte hebben om onze overledenen op bepaalde wijze te eren. Een initiatief zoals Reveil (daarover hieronder meer), zet ook in op meer wereldlijke viering van Allerzielen.
Zij concentreren zich op de lokale begraafplaatsen en op alle daar begraven overledenen en alle nabestaanden. Zij maken 1 november zo laagdrempelig en toegankelijk mogelijk, om de Vlaamse rouwcultuur meer in het algemeen in een nieuw licht te laten zien. Wat niet wil zeggen dat Allerheiligen en Allerzielen geen religieuze feestdagen meer kunnen zijn voor de mensen die het geloof aanhangen.
All Hallow's Eve: Halloween
Het is geen toeval dat Halloween net wordt gevierd voor Allerheiligen en Allerzielen. Halloween is immers een variant van de christelijke feestdagen. In de negende eeuw werden deze door paus Gregorius IV vastgelegd op 1 en 2 november. Net zoals vandaag gingen mensen naar het kerkhof en brandden ze kaarsen om hun doden te herdenken. In de zestiende eeuw werden Allerheiligen en Allerzielen echter afgeschaft omdat Engeland protestants werd. Allerheiligen bleef verder leven in de vorm van ook het wereldlijk feest ‘All Hallow’s Eve’. Engelse, Schotse en Ierse immigranten introduceerden het feest in Amerika.
Reveil en de rouwrevolutie
De rouwcultuur in Vlaanderen is vrij ingetogen met een bezoekje aan een koud kerkhof. Reveil vzw neemt daarom initiatieven om onze manier van rouwen iets warmer en collectiever te maken. Ze organiseren Reveilconcerten in meer dan honderd gemeenten in Vlaanderen op 1 november. Fanfares en artiesten spelen dan bij zonsondergang een korte onversterkte akoestische sessie voor een klein publiek op een begraafplaats. Toeschouwers brengen kaarsjes en lampjes mee om hun steentje bij te dragen aan een warme sfeer en herdenken de overledenen.
Bovendien betrekt Reveil rouwspecialisten bij hun werking, bijvoorbeed in de Reveil Talks, en organiseren ze troostfestivals in steden. Op hun verhalenbank verzamelen ze verhalen over overleden geliefden zodat ze niet vergeten worden. Samenkomen, om te rouwen, de graven proper te maken en eigenlijk de begraafplaatsen te 'vieren' in plaats van te mijden, dat staat centraal.
Meer informatie en verantwoording
Afbeeldingen
De afbeeldingen genummerd op volgorde van boven- tot onderaan de pagina:
- (bannerafbeelding) Campagnebeeld, uit de infomap onder 'Pers en beeld': https://www.reveil.org/pers-en-beeld
- Pink chrysanthemum on a black table. George E. Koronaios, CC BY-SA 4.0 https://creativecommons.org/licenses/by-sa/4.0, via Wikimedia Commons
- Picture of All Saints, especially patrons for month November with Jesus in middle and inscription in German: Alle Heiligen. Otto Bitschnau, Public domain, via Wikimedia Commons.
- Candle in a candle holder glowing at a graveyard. Ivan Radic, CC BY 2.0 https://creativecommons.org/licenses/by/2.0, via Wikimedia Commons
- Reveil logo, uit de infomap onder 'Pers en beeld': https://www.reveil.org/pers-en-beeld
Artikelen
- Boesmans, A., 'Symbolen op graven', in: Limburgs Volkskundig Genootschap, Lapjesproef voor drie zussen, Concentra Media nv, Hasselt, 2004, p. 170-171.
- De Cleene, M. 'Rituele planten in de volkscultuur'. Oost-Vlaamse Zanten, 2002-2, p. 86-101. URL: https://openjournals.ugent.be/oz/article/id/72616/download/pdf/
- De Spiegeleer, C. ''Vlaanderen weent over een dierbaar socialistische zoon’: De socialistische doods- en rouwcultuur in Gent tijdens de jaren 1880-1940.' Brood en rozen, 2012-4, p. 5-29. URL: https://openjournals.ugent.be/broodenrozen/article/id/64201/download/pdf/
- ‘Halloween, Allerheiligen & Allerzielen’ Thomas. Laatst aangepast op 1 november 2021. https://www.kuleuven.be/thomas/page/lichtfeesten-halloween-allerheiligen-allerzielen/
- Vanloocke, D. 'Niet alle bezoekers aan onze begraafplaatsen zijn rouwende familieleden of geïnteresseerde cultuurtoeristen!' Van mensen en dingen, 2007-2, p. 135-138. URL: https://openjournals.ugent.be/vmd/article/id/76093/download/pdf/
Webpagina's
Reveil. Geraadpleegd op 30 mei 2022. https://www.reveil.org/