Agrarische erfgoedcollecties registreren, waarderen en herbestemmen

Handleiding ‘De hand aan de ploeg’. Agrarische erfgoedcollecties registreren, waarderen en herbestemmen

Bladwijzer 18: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen december 2016 • 18

Vlaanderen evolueerde de afgelopen 150 jaar van een overwegend rurale maatschappij naar een sterk verstedelijkte samenleving, waarin de klemtoon ligt op industrie en diensten. Ook de landbouwsector kende een ver doorgedreven mechanisering. Die evolutie liet heel wat ruraal erfgoed na: van boeken, archieven, documentatie en foto’s tot landbouwmateriaal, keukengerief en ambachtelijk alaam. Ook tradities en gebruiken uit de landbouw zijn vormen van agrarisch erfgoed.

Hoewel het agrarisch erfgoed een enorm (cultureel, maatschappelijk, economisch en toeristisch) potentieel in zich draagt, sloten het voorbije decennium talrijke landbouwmusea hun deuren. Vaak gaat het om omvangrijke collecties met grote, moeilijk te herbergen objecten. Het vraagt veel onderhoud, kennis van zaken en ruimte om de objecten tot hun recht te laten komen. Het is vervolgens niet nodig en ook niet mogelijk om alles te bewaren. Goed onderbouwde en ingrijpende keuzes dringen zich op. Daarnaast is er bij het grote publiek, en zeker bij de jonge generaties, ook sprake van een zekere vervreemding tegenover het agrarische en rurale verleden.

De uitdagingen zijn dus groot om het (roerend) agrarisch erfgoed zijn verdiende plaats te geven/laten behouden in het bredere erfgoedlandschap. Om dit te verwezenlijken is in de eerste plaats een inhoudelijke ondersteuning vereist die het fundament legt voor verdere initiatieven. Vanuit erfgoedstandpunt betekent dit terugvallen op de basis: wat is er aanwezig in de collecties, wat is de toestand van de stukken, welke contextinformatie is er beschikbaar?

Archiveren van digitale beelden

Archiveren van digitale beelden

Bladwijzer 13: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen april 2015 13

Foto’s hebben vaak een grote emotionele waarde. Daarom hoor je na een brand wel eens de opmerking dat men vooral het verlies van foto’s betreurt. Ze zijn onvervangbaar in tegenstelling tot heel wat andere zaken in huis. Foto’s kan je dan ook maar beter veilig bewaren. Voor digitale foto’s gelden nog andere risico’s. In dit artikel willen we overlopen wat je best doet om digitale foto’s zo goed mogelijk te bewaren.

Archives Portal Europe: jouw archieven in Europa

Archives Portal Europe: jouw archieven in Europa

Bladwijzer 17: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen augustus 2016 • 17

Archives Portal Europe, ofwel Archieven Portaal Europa of APE, is een website waar je beschrijvingen van archiefbestanden, inventarissen en gerelateerde gedigitaliseerde documenten uit heel Europa kan terugvinden (www.archivesportaleurope.eu). Door één zoekterm in te tikken, zoek je doorheen de inventarissen van zo’n 2.124 Europese bewaarinstellingen. Het platform, dat in een eerste fase enkel toegankelijk was voor de Rijksarchieven in België, staat sinds 2016 ook open voor beschrijvingen van kleinere verenigingen via Archiefbank Vlaanderen.

Asbest in je erfgoedcollectie?

Asbest in je erfgoedcollectie?

Samen met de erfgoedvrijwilligers van enkele heemkundige kringen gingen ETWIE en Histories vzw op zoek naar asbest in collecties. We bezochten een tiental collecties en vonden asbest op onverwachte plaatsen. Het project liep tot augustus 2022.

Deze brochure geeft een aanzet voor erfgoedvrijwilligers om veilig en verantwoord om te gaan met asbest. We duiken eerst in de eigenschappen en toepassingen van asbest, vooraleer de geschiedenis van het mineraal uit te pluizen. Vervolgens staan we stil bij de gezondheidsrisico’s en het beleid dat wordt ontwikkeld om die risico’s te beperken. Ten slotte geven we mee hoe je asbest kan herkennen aan de hand van een aantal zeer concrete voorbeelden, aangevuld met de nodige tips!

Behoud en beheer van fotocollecties: een gelaagde materie!

Behoud en beheer van fotocollecties: een gelaagde materie!

Bladwijzer 9: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen december 2013 09

Als geen andere discipline is fotografie multidisciplinair en multimaterieel. Dit zorgt ervoor dat het behoud en beheer van foto’s vaak vrij complex is en de nodige vragen met zich meebrengt. In dit artikel geven we een overzicht van de meest voorkomende schadekenmerken bij analoge foto’s en de maatregelen die kunnen worden genomen om onze collecties er zo goed mogelijk van te vrijwaren

Checksums?! Een instrument voor betrouwbare digitale langetermijnbewaring

Checksums?! Een instrument voor betrouwbare digitale langetermijnbewaring

Bladwijzer 15: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen december 2015 • 15

Digitale bestanden zijn kwetsbaar, niet alleen door de snel wijzigende technologie maar ook doordat alle digitale dragers onbetrouwbaar zijn voor langetermijnbewaring als ze niet worden gekoppeld aan o.a. goede back-up- en controleprocedures. Zonder de nodige voorzorgen kunnen digitale gegevens zelfs al op korte termijn verloren gaan of onbedoeld wijzigen. Dit fenomeen noemt men bitrot. De oorzaak hiervan ligt vaak bij de mechanische slijtage van de drager, of in een wijziging van de chemische samenstelling ervan. Daarom is een identieke kopie als back-up steeds noodzakelijk. Ook fouten bij het kopiëren van bestanden kunnen echter gegevensverlies tot gevolg hebben, bv. bij het maken van een back-up.

Een checksum stelt je in staat om dergelijke fouten of informatieverlies op te sporen. Het vertelt je bij de verslechtering van de drager wanneer je het oorspronkelijke bestand moet vervangen door de back-up, en stelt je in staat te verifiëren of de back-up wel een identieke kopie is van het origineel. Iedereen die digitale bestanden duurzaam wil archiveren, zou zonder uitzondering dergelijke checksums moeten aanmaken en ze vervolgens regelmatig moeten controleren.

Het principe van een checksum of controlegetal is erg eenvoudig: op een reeks letters of cijfers wordt met behulp van een algoritme een berekening uitgevoerd, met een nieuwe, kortere tekenreeks als resultaat. Door die berekening achteraf opnieuw uit te voeren en te vergelijken met de vorige uitkomst, kan worden gecontroleerd of de tekenreeks nog correct is. Een bekend voorbeeld is het laatste cijfer van een ISBN-nummer of de eindcijfers van je bankrekeningnummer.

In de informatica wordt deze techniek gebruikt bij datacommunicatie en -opslag. Hierbij wordt een algoritme uitgevoerd op een reeks bits, de verzameling enen en nullen waaruit elk digitaal bestand inessentie bestaat. Wanneer daarvan een bit verandert, levert dit een ander controlegetal op en is het duidelijk dat er iets mis is met het bestand. Zo’n controlegetal kan op elke willekeurige reeks bits worden berekend, dus ook op bijvoorbeeld een digitale afbeelding of tekstbestand.

Collecties duurzaam registreren in een rekenblad

Collecties duurzaam registreren in een rekenblad

Bladwijzer 21: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen december 2017 • 21

De reden voor het succes van rekenbladen is eenvoudig: Je vindt het programma op elke pc of laptop terug. Gegevens in rekenbladen zijn makkelijk doorzoekbaar, sorteerbaar en filterbaar. Een kopie van je collectie-inventaris is snel gemaakt en je kan hem meteen delen met je collega’s en andere geïnteresseerden.

Maar inventarissen in rekenbladen zorgen ook voor heel wat hoofdbrekens, vooral bij mensen die ze willen hergebruiken voor hun eigen onderzoek, of bij mensen die ze moeten omtoveren tot een mooie website of databank. Gebruikers raken moeilijk wijs uit de precieze betekenis van gegevens in je rekenblad. En op die website lijken willekeurige karakters verwisseld te zijn met de vreemdste tekens.

In veel gevallen is de oorzaak dat we rekenbladen te complex maken en er vanuit gaan dat gebruikers over heel wat impliciete kennis beschikken om het rekenblad te interpreteren - kennis die voor de maker evident is, maar voor de gebruiker natuurlijk niet altijd. Maar vaak is de oorzaak ook dat we rekenbladen opslaan in bestandsformaten die enkel het softwareprogramma waarmee ze gemaakt zijn correct kan uitlezen.

Dit artikel bevat een aantal tips hoe je voor onderzoekers en ontwikkelaars die met jouw rekenblad aan de slag gaan het leven een stuk eenvoudiger kan maken. Daarbij volgen we één leidend principe: je rekenblad dient ‘zelfverklarend’ te zijn. Dat betekent dat je de gegevens in je rekenblad zo organiseert dat onderzoekers of ontwikkelaars ze intuïtief juist kunnen interpreteren.

De digitale omwenteling: handige online-instrumenten voor erfgoedverenigingen

De digitale omwenteling: handige online-instrumenten voor erfgoedverenigingen

Bladwijzer 22: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen mei 2018 • 22

De ontwikkeling van het internet en de toepassingen daarop gaan razendsnel. Het lijkt wel alsof niemand die nog kan bijhouden. Van lokale erfgoedorganisaties bestaat bovendien vaak een beeld van oude en stoffige verenigingen, bevolkt door (jong-)gepensioneerden die moeite hebben om wegwijs te geraken op het internet.

De realiteit is enigszins anders. Ja, lokale erfgoedverenigingen bestaan voor een groot deel uit mensen die niet zijn opgegroeid in de digitale samenleving. En ja, ze hebben het vaak moeilijk om jonge mensen of zogenaamde digital natives te betrekken in hun vereniging. Maar in de praktijk merken we dat deze verenigingen met vaak heel beperkte middelen of in samenwerking met professionele erfgoedorganisaties een grote digitale weerbaarheid en vindingrijkheid tonen.

In dit artikel willen we enkele van deze praktijken delen, gaande van communicatie tot het digitale beheer van je organisatie of collectie, en tips aanreiken om zelf met je vereniging digitaal aan de slag te gaan en om een digitale strategie te ontwikkelen. We richten ons daarbij op twee soorten van toepassingen: enerzijds toepassingen die de interne werking van je vereniging ten goede komen en anderzijds toepassingen die erop gericht zijn om je werking naar het publiek te ontsluiten.

De schaduwzijde van licht

De schaduwzijde van licht

Bladwijzer 9: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen december 2013 09

Laat er geen twijfel over bestaan: we houden van licht. Zonder licht zien we niets en is er geen fotosynthese, die zorgt voor zuurstof en ons voedsel. Erfgoedbewaarders weten echter dat licht voor het erfgoed een bedreiging vormt.

Je hebt het zelf wel al eens kunnen vaststellen. Een krant, kas- of parkeertickets hoeven niet lang in de zon te liggen om te vervagen en te vergelen. In dit geval houdt men de kwaliteit van de inkt en het papier bewust laag om economische redenen. Het resultaat is een beperkte levensduur. Wat geldt voor deze documenten, geldt bij uitbreiding voor alle objecten. Zodra licht een voorwerp aanraakt, komen vervalprocessen op gang die we zo veel mogelijk willen vermijden.

De zoektocht naar archieven en collecties van beeldende kunstenaars

Erfgoedzorg in de kunstensector. De zoektocht naar archieven en collecties van beeldende kunstenaars

Bladwijzer 15: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen december 2015 • 15

Stel: je heemkring ontvangt het archief of de collectie van een kunstenaar. Of een van de leden heeft (delen van) een kunstenaarsarchief op zolder liggen en weet niet wat hiermee gedaan. Hoe ga je hiermee om? Wat is ‘kunsterfgoed’? Wie maakt deze archieven en collecties in de eerste plaats aan en wie bewaart ze nu en later? Hoe ga je om met de verschillende materialen? Hoe verzeker je de bewaring op lange termijn? Archieven en collecties van beeldend kunstenaars, verzamelaars en kunstenorganisaties vormen een belangrijk onderdeel van ons collectief geheugen. Commerciële belangen, de lokale verspreiding en de particuliere aard zorgen er echter voor dat dit erfgoed bedreigd is. In dit artikel belichten we hoe je kunsterfgoed in kaart kan brengen via Archiefbank Vlaanderen en de toekomstige bewaring ervan kan verzekeren via tools zoals TRACKS.

Digitaliseren in de heemkundige kring

Digitaliseren in de heemkundige kring

Bladwijzer 1: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen - mei 2011 • 01

We willen onze fotocollectie op het net zetten, we willen onze dure boeken digitaliseren zodat we het origineel niet meer ter beschikking moeten stellen in onze bibliotheek, de kwaliteit van onze videocassettes gaat zienderogen achteruit ... er zijn veel redenen te verzinnen om met het digitaliseren van ons archief te beginnen. Maar hoe beginnen we daar nu aan? En waar moeten we op letten? Welke hard- en software hebben we nodig? Allemaal vragen waarmee we steeds meer geconfronteerd worden in onze heemkundige kring.

Eerste hulp bij GDPR voor lokale verenigingen

Eerste hulp bij GDPR voor lokale verenigingen

Bladwijzer 23: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen september 2018 • 23

GDPR (General Data Protection Regulation) of AVG (Algemene Verordening voor Gegevensbescherming): hoe dienen heemkringen, lokale musea en documentatiecentra hier mee om te gaan? De laatste maanden doken diverse bedrijven en consultants op die bedrijven en organisaties aanbieden om hen hierin te ondersteunen tegen betaling. Voor grote bedrijven en organisaties is dit zeker een must, voor lokale organisaties en vzw’s kan het al volstaan om betrouwbare informatie in te winnen bij officiële instanties zoals de gegevensbeschermingsautoriteit (voormalige Privacycommissie) en door de overheid gefinancierde organisaties als SCWITCH of Heemkunde Vlaanderen. In deze bijdrage geven we toelichting bij de basisprincipes van de AVG en geven we enkele modeldocumenten weer om met je heemkundige kring of documentatiecentrum in regel te komen met de AVG. Na een toelichting van de basisbegrippen ‘persoonsgegevens’ en ‘verwerken’ wordt het juridische kader toegelicht met de voornaamste principes van de AVG en worden modellen voor register, privacyverklaring en contracten meegegeven om zelf mee aan de slag te gaan.

Ga aan de slag met GDPR en ontdek onze tips en voorbeelddocumenten

Ga aan de slag met GDPR en ontdek onze tips en voorbeelddocumenten

Vanaf 25 mei 2018 is de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) van kracht, in de media beter bekend onder de Engelstalige naam GDPR (General Data Protection Regulation). Dit is een hele mond vol voor Europese regels om de burger te beschermen rond het gebruik van persoonsgegevens van levende personen: alle gegevens waarmee een persoon kan geïdentificeerd worden (een naam, voornaam, foto, rekeningnummer, ip-adres enzovoort). De AVG schrijft voor dat je vanaf 25 mei 2018 enkel over persoonsgegevens mag beschikken die je met actieve toestemming van de persoon in kwestie hebt verworven voor specifieke doeleinden (bijvoorbeeld opnemen in een ledenlijst, versturen van e-mails naar persoonlijke e-mailadressen, verspreiden van foto’s) en voor een welbepaalde termijn.

Niettemin is er volgens art. 89 van de AVG een uitzondering voorzien om persoonsgegevens voor onbepaalde duur te bewaren in het kader van het algemeen belang, meer bepaald ‘indien de verwerking nodig is met het oog op archivering in het algemeen belang, wetenschappelijk of historisch onderzoek of statistische doeleinden.’ Zo kan er ondanks deze wetgeving ook in de toekomst zorg gedragen worden voor persoonsgegevens in archieven (denk maar aan verenigingsarchief, bidprentjes, kieslijsten, foto’s met nog levende personen…).

Aan de slag

Hoe spring je nu op een correcte manier om met persoonsgegevens zowel in de dagelijkse werking van uw vereniging als met de documenten van vroeger? Mits de nodige administratieve stappen kan ook jouw vereniging in regel komen met de nieuwe wetgeving:

  • aanstellen van een verwerkingsverantwoordelijke
  • aanleggen van een register met persoonsgegevens in de organisatie van je vereniging en archief- of documentatiecentrum
  • opmaken van een privacyverklaring

De voorwaarden om aanspraak te maken op de uitzondering van artikel 89 vergt daarboven nog het aanstellen van een functionaris (DPO), een rol die Heemkunde Vlaanderen voor jullie kan opnemen na het afsluiten van een overeenkomst. (voor meer info: hendrik.vandeginste@historiesvzw.be)

Wie alvast de eerste stappen zet om een privacyverklaring en register aan te leggen, geeft het positieve signaal dat diens vereniging op een bewuste manier omgaat met het verzamelen en verwerken van persoonsgegevens in de dagelijkse werking en/of in het archief. Panikeer echter niet en weet dat tot op vandaag nog veel vragen bestaan over de praktische invulling van de regelgeving. Deze vragen worden momenteel gebundeld en afgetoetst met de autoriteiten en juridische diensten. In augustus verscheen er in Bladwijzer een artikel gewijd aan de GDPR met meer gedetailleerde informatie hierover.

Ook kan je steeds te rade gaan bij de officiële overheidsinstantie verantwoordelijk voor de gegevensbescherming: www.gegevensbeschermingsautoriteit.be of bij hendrik.vandeginste@historiesvzw.be of 015/20.51.74. Op de website van Scwitch, een initiatief van Sociare, Socioculturele werkgeversfederatie, en De Federatie sociaal-cultureel werk (voorheen: FOV), vind je een hele toolbox met informatie en voorbeelddocumenten (http://scwitch.be/toolkit/).

Histories zelf hecht als organisatie veel waarde aan de bescherming van uw persoonsgegevens en uw persoonlijke levenssfeer. In onze privacyverklaring geven we heldere en transparante informatie over hoe wij omgaan met persoonsgegevens.

Voorbeelddocumenten

Histories biedt hieronder voorbeelddocumenten aan met betrekking tot het register, de privacyverklaring, contract schenking en een procedure voor datalekken:

Heemkunde en de inventarisatie van luidklokken

Heemkunde en de inventarisatie van luidklokken

Bladwijzer 24: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen maart 2019 • 24

Onze kerken krijgen veel minder gelovigen over de vloer, met meer en meer herbestemmingen tot gevolg. Daardoor verliezen ook de luidklokken in de kerktorens hun oorspronkelijke functies en worden ze op die manier kwetsbaar. Nochtans hebben klokken ontegensprekelijk een waarde die verder reikt dan het economische. Historisch, sociaal, artistiek en heemkundig hebben klokken ons nog steeds iets te bieden wat weinig andere kunstvoorwerpen kunnen. Bovendien blijft Vlaanderen achter bij ons omringende gebieden in het inventariseren van het klokkenbestand.

In dit artikel beginnen we met een geïllustreerde beschrijving van wat vroeger van een luidklok verwacht werd en het belang van een goede inventaris. In een verder hoofdstuk verzamelen we voorbeelden van wat men kan vinden op luidklokken om daarna over te stappen naar de praktische aanpak bij het inventariseren en het verzamelen van achtergrondinformatie. We eindigen met een aantal min of meer concrete suggesties om de luidklokken in de belangstelling te houden en niet enkel in het geheugen van de ouderen in de bevolking. We hopen met deze bijdrage een stimulans te zijn voor de lokale heemkundige groepen om werk te maken van een inventaris van het patrimonium aan luidklokken. Uit ervaring weten we dat ze meer dan eens verrast zullen zijn om een stuk erfgoed te ontdekken waarvan ze alleen auditief ooit iets hebben vernomen.

Heemkunde en duurzaamheid

Studie van het verleden, blik op de toekomst. Heemkunde en duurzaamheid

Bladwijzer 11: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen augustus 2014 11

De hoofdtaak van een heemkundige kring is de studie van het ‘heem’ en de lokale geschiedenis. Dit is en zal altijd de hoofdbekommernis van de heemkundige kringen zijn. Toch zou je kunnen beweren dat een heemkundige kring, net als ieder van ons, eigenlijk ook de verantwoordelijkheid heeft om rond duurzaamheid te werken en bijvoorbeeld de impact van de activiteiten op de leefomgeving te evalueren. Op die manier kunnen heemkundigen - hoewel ze vooral werken met het verleden - er ook voor zorgen dat er ons een mooie toekomst te wachten staat.

Hoe beschrijf ik audiovisueel materiaal?

Hoe beschrijf ik audiovisueel materiaal?

Bladwijzer 19: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen mei 2017 • 19

Voor het verdere behoud en beheer van je audiovisueel materiaal, ook als je het digitaliseert, is het belangrijk dat je het beschrijft. Dit artikel maakt duidelijk hoe archief- en collectiebeheerders die niet gespecialiseerd zijn in audiovisuele materialen, dat op een eenvoudige manier kunnen doen. Door beschrijving van je audiovisueel archief vermijd je informatieverlies. In sommige gevallen kan het heel wat centen en energie kosten om achteraf te achterhalen wat je vandaag kan beschrijven.

Hoe kun je Linked Open Data thesauri gebruiken om je collectie te beschrijven?

Hoe kun je Linked Open Data thesauri gebruiken om je collectie te beschrijven?

Bladwijzer 17: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen augustus 2016 • 17

Een goede collectiebeschrijving is niet alleen noodzakelijk voor een goed beheer van je collectie, maar ook voor de doorzoekbaarheid ervan. Een beschrijving van het geheel en de delen geeft je reeds een overzicht van je collectie, maar hiernaast is ook een goede beschrijving per voorwerp gewenst. Het achterhalen van de gegevens die het verhaal achter elk voorwerp vertellen (bijvoorbeeld het gebruik en de herkomst), vereist echter kennis. Als deze kennis aanwezig is in kleine collectiebeherende organisaties, zit ze vaak verspreid bij verschillende medewerkers. Zij dienen samen te werken bij de beschrijving, niet alleen om ze zo volledig mogelijk te krijgen maar ook te verzekeren dat gelijkaardige voorwerpen een gelijkaardige beschrijving krijgen, en geen verschillende.

Een gelijkaardige beschrijving voor gelijkaardige voorwerpen veronderstelt het gebruik van dezelfde termen. Als je voor de beschrijving van een voorwerp bijvoorbeeld een dialectwoord in plaats van een gestandaardiseerde term gebruikt, zal je het voorwerp nog wel terugvinden in de collectiecatalogus maar mogelijk andere medewerkers niet wanneer zij bij het zoeken andere dialectwoorden gebruiken. Bovendien beperkt een dialect zich steeds tot een bepaalde regio, waardoor het gebruik van dialectwoorden in collectiebeschrijvingen de collecties ontoegankelijk maakt voor geïnteresseerden van buiten de regio. Dit is slechts één voorbeeld waarom je in je collectiebeschrijving steeds moet gebruikmaken van gestandaardiseerde termen zoals die zijn vastgelegd in een thesaurus.

Het normaliseren van je collectiebeschrijving met een geschikte thesaurus is echter een tijdrovende en foutgevoelige taak. Vaak moet je immers eerst voor iedere term de juiste schrijfwijze in de thesaurus opzoeken en deze vervolgens handmatig overnemen in je collectiebeheersysteem. Bovendien zijn thesauri geen statisch gegeven. Ze evolueren doordat ze verder worden uitgebreid en geactualiseerd. Hierdoor loop je al snel het risico dat je termenlijst veroudert. Bovendien wil je je collectiedata mogelijk niet enkel doorzoekbaar maken, maar ze ook verrijken met bijkomende contextuele informatie.

In dit artikel gaan we op zoek naar het antwoord op de volgende vragen: hoe kun je het gebruik van een thesaurus bij het beschrijven van je collectie vereenvoudigen, en ze minder arbeidsintensief en foutgevoelig maken? Biedt het gebruik van Linked Open Data thesauri hiervoor een oplossing? En hoe doe je dat dan in de praktijk?

Hoe publiceer je rekenbladen of datasets met heemkundige informatie op Wikidata?

Hoe publiceer je rekenbladen of datasets met heemkundige informatie op Wikidata?

Bladwijzer 22: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen mei 2018 • 22

Wellicht bewaar je als heemkundige kring heel wat informatie over lokaal erfgoed in rekenbladen. Die rekenbladen zijn ook voor personen buiten je heemkundige kring interessant. In het vorige nummer van Bladwijzer werd uitgelegd hoe je een rekenblad makkelijk leesbaar kunt maken voor andere personen en computers. Je data aan derden beschikbaar stellen maakt het mogelijk dat je werk door een groter publiek gebruikt en gewaardeerd kan worden. Een goed begin is je rekenbladen op je eigen website downloadbaar te maken. In dit artikel leer je hoe je die informatie via Wikidata gemakkelijk kan delen en hoe anderen je informatie verder kunnen aanvullen.

Houtwormkever op bezoek

Ongenode gasten: houtwormkever op bezoek

Bladwijzer 6: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen januari 2013 • 06

Bij het beheer van een erfgoedcollectie komt heel wat kijken. De inspanningen om het grote publiek te laten kennismaken met de inhoud zijn vaak niet min. Maar soms krijgen erfgoedbeheerders ook minder aangenaam bezoek. Wat moet je doen als je collectie bij de houtwormkever in de smaak valt?

Inspirerende voorbeelden om aan de slag te gaan met sporterfgoed

Symposium ‘Het Geheugen van de Sport’. Inspirerende voorbeelden om aan de slag te gaan met sporterfgoed

Bladwijzer 16: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen april 2016 • 16

Op 16 oktober 2015 zakte de sport- en erfgoedwereld in groten getale af naar het Sportimonium
voor een symposium over sporterfgoed. Naar aanleiding van het project ‘Het Geheugen van de
Sport’ had het museum verschillende sprekers uit binnen- en buitenland uitgenodigd om enkele best
practices te komen presenteren over het omgaan met sportarchieven en -erfgoed. Wat is sporterf-
goed en waarom is het vrijwaren ervan zo belangrijk ? Hoe kan jij aan de slag gaan met het spor-
tieve verleden van jouw gemeente of club en waar kan je dan terecht? Op deze en andere vragen
kregen de deelnemers een antwoord.

Het symposium vormde het officiële startschot van het project ‘Het Geheugen van de Sport’, dat mogelijk wordt gemaakt dankzij de steun van het Fonds Baillet Latour. De heer Alain De Waele, secretaris-generaal van het Fonds, mocht het symposium inleiden. Vervolgens was het aan Bregt Brosens, wetenschappelijk medewerker van het Sportimonium, om het project voor te stellen. De bedoeling van het project is het sporterfgoed van België in kaart te brengen en de vele sportclubs en -federaties aan te sporen om zelf aan de slag te gaan met hun erfgoed. ‘Vaandel ‘Velo-club Rap zijn Wint’, collectie Sportimonium Algemeen Rijksarchivaris Karel Velle benadrukte de noodzaak om het Belgische sportpatrimonium te bewaren. Hij wees erop dat sporterfgoed tot voor kort te stiefmoederlijk werd behandeld. "De ‘bezitters’ van sportarchieven en -erfgoed zijn zich nauwelijks bewust van het belang ervan, aldus Velle, waardoor het vaak slecht wordt bewaard." Concreet zijn volgens hem drie acties noodzakelijk om het Belgische sportpatrimonium veilig te stellen.

1) In de eerste plaats is het belangrijk dat archieven en erfgoed worden geregistreerd. Daarvoor moet men echter weten waar ze worden bewaard.

2) Voorts dient erfgoed goed beheerd te worden. Waar het precies bewaard wordt, is minder van belang, zolang dit maar centraal gebeurt en sportarchieven en –erfgoed gedeeltelijk of geheel digitaal ontsloten worden.

3) Tot slot acht Velle een goede zorg voor het Belgische sporterfgoed maar mogelijk indien diverse actoren samenwerken.

 

MEDEA als ‘crowdsourcing’ registratieplatform voor metaaldetectievondsten in Vlaanderen

Digitaal erfgoed van bodem tot cloud. De ontwikkeling van MEDEA als 'crowdsourcing' registratieplatform voor metaaldetectievondsten in Vlaanderen

Bladwijzer 18: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen december 2016 • 18

In de bodem bevinden zich heel wat restanten uit het verleden. Met een metaaldetector kan eigenlijk iedereen deze archeologische nalatenschap opsporen. Sinds kort is dat ook wettelijk toegelaten. Het MEDEA-platform wil de vele detectievondsten online beschikbaar maken voor onderzoekers en het brede publiek. Zo wordt de hobby niet alleen een fijn tijdverdrijf, maar krijgt ze ook een wetenschappelijke meerwaarde. MEDEA is een driejarig project van de vakgroep Kunstwetenschappen en Archeologie (SKAR) en de onderzoeksgroep Sociale Media en Informatietechnologie (SMIT) aan de Vrije Universiteit Brussel en PACKED vzw.

SketchUp en erfgoed

SketchUp en erfgoed

Bladwijzer 8: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen augustus 2013 • 08

Op enthousiast initiatief van Carlo Jengember van de Koninklijke Vereniging voor Natuur- en Stedeschoon en Heemkunde Vlaanderen werd in 2012 in Wieze een initiatie rond SketchUp op touw gezet. Achteraf vond deze initiatiecursus plaats in Izegem, Landen, Genk en Lier. Lesgever van dienst was Rik Vermeir van de heemkring van Wieze. Hij kon steeds rekenen op een enthousiast en leergierig publiek. Wat volgt, is een bondige uiteenzetting van het 3D-ontwerpprogramma SketchUp en hoe je het kan toepassen op erfgoed.

Archief

Strategieën om archieven en collecties eeuwig te bewaren

Bronnen voor de toekomst. Strategieën om archieven en collecties eeuwig te bewaren

Bladwijzer 10: wegwijs met Heemkunde Vlaanderen maart 2014 10

‘Ze schrijven geschiedenis’ wordt wel eens geroepen als een voetbalclub een belangrijke wedstrijd wint. Men bedoelt dan dat het winnen van die wedstrijd wel eens een mijlpaal kan zijn in de voetbalgeschiedenis of de geschiedenis van de club. De gebeurtenis is uiteraard een deel van de geschiedenis, maar kan pas onderdeel uitmaken van de geschiedschrijving als we er nog naar kunnen teruggrijpen. Het beschrijven van het verleden gebeurt immers niet in het wilde weg, maar op basis van historische documenten. Zonder bronnenmateriaal, geen geschiedschrijving.

Deze bronnen zijn te vinden in verschillende vormen: foto’s geven een beeld van hoe het vroeger was, verslagen verwijzen naar beslissingen en acties, ledenlijsten werpen een blik op het ledenbestand, affiches verhalen van evenementen, voorwerpen herinneren aan gebeurtenissen, krantenknipsels laten zien wat de pers belangrijk vond, verhalen brengen een persoonlijke kijk op het verleden tot leven, boeken en tijdschriften geven weer wat publiek verspreid werd. Zo kan een genuanceerd beeld gevormd worden van de maatschappij jaren, decennia of eeuwen geleden. Deze bronnen maken deel uit van grotere gehelen, namelijk archieven en collecties. Doordat ze samen ontstaan en bewaard zijn, vullen ze elkaar aan.

Wat verzamelen we?

Wat geef jij door aan de volgende generatie?

Wat geef jij door aan de volgende generatie?

Wat verzamelen we?

Thuis verzamelen we heel wat dingen die voor ons en onze omgeving een bijzondere betekenis hebben. Een souvenir dat we meebrachten van op reis, foto’s van een memorabel moment, een verzameling objecten verbonden aan onze passie die we jaren geleden zijn gestart en verder aanvullen …

Voor ons zijn dergelijke hebbedingen waardevol, maar hoe denkt onze omgeving erover? Als we over onze passie vertellen en meegeven waarom onze verzameling zo betekenisvol is, kunnen we samen beoordelen of we ze willen doorgeven aan de volgende generatie. Zo ontstaat erfgoed dat van betekenis is voor onze directe omgeving of, meer nog, voor de buurt, voor een regio of, wie weet, zelfs voor Vlaanderen.

Waarderen

Vaak situeert die waarde zich niet in het financiële. Ieder voorwerp draagt heel wat in zich. Zo kan iets omwille van zijn schoonheid, betekenis binnen een groep, de herinnering die het oproept enzovoort … de moeite worden bevonden. Samen overleggen waarom het de inspanning waard is om het te bewaren zorgt ervoor dat een voorwerp voor meerdere mensen duidelijker een echt erfgoedobject is. Zo’n proces noemen we waarderen.

Meerdere betekenissen

Om te bepalen wat erfgoed uit een thuiscontext is, moet je samen met anderen (uit jouw familie, vereniging, straat, buurt of dorp …) waarderen. Voor iedere generatie zijn andere zaken de moeite. Voor iemand die graag in de keuken staat, zullen andere voorwerpen van belang zijn dan voor wie zijn eten altijd aan huis laat leveren. Nodig mensen uit je omgeving uit en vraag hen om een object mee te brengen dat hen een thuisgevoel geeft. Dan kunnen jullie elkaar vragen stellen zoals:

  • Wat is je favoriete voorwerp ?
  • Roept het object herinneringen op?
  • Vind je het mooi?
  • Wat fascineert jou, welk verhaal vertelt het object?
  • Welke van de voorwerpen wil je behouden voor de volgende generaties? Welke niet en waarom?

Door elkaars mening te delen geef je een nieuwe dimensie aan het object en ontdek je vaak meerdere waarden en betekenissen. Waak erover dat één persoon de taak op zich neemt om anderen enthousiast te maken voor het delen van hun passie. Respecteer ook elkaars mening: elke mening telt, ook al wijkt ze af. Dan pas wordt het boeiend en worden alle waarden zichtbaar.

Denk verder bijvoorbeeld ook eens aan de organisatie van ‘een Museum voor een Dag’. Spreek vooraf, in de aanloop naar Erfgoeddag, met een erfgoedgemeenschap of buurt af om objecten te verzamelen over een specifiek thema. Iedereen brengt voorwerpen mee en deelt zijn verhalen met het publiek. Voorbijgangers worden aangespoord om eveneens objecten aan te brengen en hun verhalen te delen. Zo ontstaat stilaan een Museum voor een Dag. En … erfgoed speelt hier een rol als verbindende factor. Je leert mensen kennen en wie weet legt het de kiem voor een groep in de buurt of rond een specifiek thema?

Schatten op het spoor

Bij heel wat mensen thuis bevindt zich een schat aan foto’s. Van een heleboel verenigingen, bedrijven … is dat fotomateriaal zelfs het enige overgebleven spoor. Niet iedereen kan de waarde van deze afbeeldingen goed inschatten. Daardoor zijn ze vroeg of laat onvindbaar, of worden ze vernietigd. Je kan als organisatie proberen om die afbeeldingen op het spoor te komen, bijvoorbeeld met een scandag. Gedurende enkele uren plaats je een scanner op een aangekondigde plaats en nodig je mensen uit om langs te komen. Je kan de meegebrachte foto’s digitaliseren en zo jouw collectie groter maken. De eigenaar krijgt zijn afbeelding uiteraard terug, samen met een gedigitaliseerd exemplaar. Maak de actie gerichter door aan te geven naar wat je op zoek bent, bijvoorbeeld in het kader van een tentoonstelling of tijdschriftartikel.

Je kan ook ruimer gaan, met andere dragers zoals film of dia’s. En ook ander erfgoed komt in aanmerking. En mocht blijken dat je scanner de toevloed niet aankan, dan heb je toch een beeld van wat er zich thuis bij mensen bevindt. Een extra scandag is gemakkelijk georganiseerd.

Waar je  best op let:

  • Hou rekening met de goede praktijk van scannen en digitaal bewaren. Je legt best uit welke kwaliteit de organisatie nastreeft.
  • Geef ook uitleg (bij voorkeur in een schenkingsovereenkomst) over wat je met de foto’s gaat doen (GDPR/auteursrechten/…).
  • Probeer van de schenkers te horen welk verhaal de foto toont: wie staat er op, wat is de gelegenheid, waar en wanneer is de foto genomen, wat is er bijzonder, …?

Meer weten?

  • In het dossier ‘Wat is waarderen?’ op de Erfgoedwijzer lees je meer info over waarderingstrajecten.
  • Inspiratie en praktische tips voor het organiseren van een Museum voor een Dag vind je hier.

 

Oorspronkelijk gepubliceerd in de Inspiratiebrochure Erfgoeddag 2024. Auteurs: Anne-Cathérine Olbrechts en Hendrik Vandeginste. 

Anne-Cathérine is adviseur behoud en beheer bij FARO. Hendrik Vandeginste is consulent bij Histories.

Foto via Pexels.