Laat je niet vangen!
1 april
Auteur: Histories
Op de eerste dag van april houden mensen elkaar voor de gek. Volgens deze vrolijke traditie mag je op 1 april je familie, vrienden en/of collega’s bij de neus nemen. Vaak zijn ook de media wel voor een grap te porren: De kans is groot dat je op 1 april een vreemd bericht leest, hoort of ziet en dat dit achteraf een grap blijkt te zijn. Of je komt erachter dat iemand een papieren vis op je rug heeft geplakt...
De eerste aprilgrap?
Volgens de meest populaire verklaring zou 1 april ontstaan zijn door de invoering van de Gregoriaanse kalender in 1582. Hierdoor viel nieuwjaar op 1 januari in plaats van aan het begin van de lente. Mensen die dat vergaten of zich niet wilden aanpassen aan de nieuwe kalender, werden bestookt met uitnodigingen voor niet-gehouden feestjes of andere grappige geschenken. Hoewel deze uitleg aannemelijk lijkt, klopt de timing niet.
De oudste vermelding van een 1 aprilgrap (ook wel aprilvis genoemd) dateert uit een boek uit 1508, waarin de Franse dichter Eloy d’Amerval schreef over een aprilvis. Ook de Gentse rederijker Eduard De Dene beschreef in 1561 hoe mensen grappen uithaalden op 1 april.
Het gedicht is humoristisch bedoeld en beschrijft het plan van een edelman om zijn knecht op 1 april absurde opdrachten te geven, zogenaamd om bij een bruiloftsfeest te helpen. Maar de knecht heeft wel door dat hij in de maling genomen wordt. De titel van het gedicht kan vertaald worden als “Refrein op verzendingsdag / dat is (op) 1 april”. De 1 aprilgrap was dus al bekend in de eerste helft van de zestiende eeuw vóór de introductie van de Gregoriaanse kalender.
In heel veel andere Europese landen en grote delen van Amerika, Rusland, Australië en Noord-Afrika komen aprilgrappen voor. In Duitsland wordt dit aprilschicken genoemd, in Engeland en Amerika April fool's of fool’s day en in Frankrijk poisson d’avril.
Op pad voor gebakken lucht
In de achttiende en negentiende eeuw was 1 april bijzonder populair. Mensen verwisselden ‘s nachts bijvoorbeeld uithangborden van plaats of ze overschilderden deze met een hilarische boodschap. Ze stuurden elkaar grappige geschenken of nodigden elkaar uit voor etentjes die nooit plaatsvonden. Aan het einde van de negentiende eeuw waren ook wenskaarten met vissen in trek.
Veruit de meest geliefde grap bestond uit het ‘verzenden’ of het erop uitsturen van dienstboden en naïevelingen. Zij werden nietsvermoedend op pad gezonden met een mooi verpakte steen, een kist vol dode ratten of een kruik met een vreemde inhoud. Bij aankomst bleek dan dat ze de afstand voor niets hadden afgelegd. Mensen werden er ook op uitgestuurd om dingen te gaan halen die eigenlijk niet bestonden. Urenlang liepen ze heen en weer voor niets. Hierdoor staat 1 april ook bekend als ‘verzenderke(ns)dag’. Ook vandaag worden heel wat mensen met een ‘onmogelijke opdracht’ op pad gestuurd. Sommige ouders sturen hun kinderen naar de winkel om ‘knoopsgaten’, een ‘hoekbezem’, een ‘fles droog water’ of een ‘pakje stoom’ te kopen.
Ontsnapte aprilvis
Vissen spelen een belangrijke rol bij 1 april. In België proberen veel mensen ongemerkt een papieren vis op iemands rug te plakken. De negentiende-eeuwse volkskundige Jan ter Gouw schreef het verband tussen 1 april en vissen toe aan een prins van Lotharingen. Deze prins werd in door Lodewijk XIII gevangengehouden in het kasteel te Nancy, maar ontsnapte op 1 april door de Maas over te zwemmen. Naar verluidt waren de bewaker minder oplettend omdat ze aprilgrappen met elkaar uithaalden. In Frankrijk blijft het trouwens de gewoonte om elkaar op 1 april een vis cadeau te doen, maar dan wel eentje uit chocolade.
Breaking news! 1 aprilgrappen in de media
Spaghettioogst in Zwitserland
In 1 april 1957 zond het Britse tv-programma Panorama een reportage uit waarin doodserieus bericht werd over de succesvolle spaghetti-oogst in Zwitserland. Dat was volgens de reporter het gevolg van een uitzonderlijk zachte winter en het verdwijnen van de spaghettikorenworm. De beelden toonden intussen vrouwen die vrolijk spaghettislierten uit bomen plukten. Tal van kijkers lieten zich in het ootje nemen en belden de BBC met de vraag waar ze zelf een spaghettiboom konden kopen. Met het nodige gevoel voor Britse humor werd elke vraag van hetzelfde antwoord voorzien: ‘Plant enkele spaghettislierten in een blik tomatensaus en hoop op het beste.’
Plaatsgebrek in de zoo
In 1973 meldde De Gazet van Antwerpen dat de zoo wegens plaatsgebrek dieren van de hand zou doen. Volgens het bericht mocht elke lezer gratis één dier meenemen. Niet minder dan 200 goedgelovigen trapten er blindelings in en kwamen bij de zoo langs omdat zij bereid waren een dier van onderdak te voorzien.
Linkshandige Whopper
Fastfoodketen Burger King pakte op 1 april 1998 dan weer uit met een paginagrote advertentie in de krant USA Today om de nieuwste hamburger in het aanbod voor te stellen: de linkshandige Whopper. De reclame liet weten dat deze hamburger voor linkshandige mensen met 180 graden gedraaide ingrediënten werd gemaakt. Honderden linkshandigen hadden niet door dat het om een 1 aprilgrap ging en repten zich naar een lokaal filiaal om de nieuwigheid te proeven. Ook tal van rechtshandige fastfoodlovers lieten zich bedotten en bestelden die dag een ‘gewone rechtshandige’ hamburger.
'Junk mail'
In 1997 lieten tal van internetgebruikers zich bij de neus nemen door een e-mail die de hele wereld rond ging. In het bericht werd namelijk aangekondigd dat het internet tussen 31 maart en 2 april gesloten zou worden voor een grote lenteschoonmaak. Daarbij zou alle rommel die zich in het systeem opgestapeld had, verwijderd worden en kregen ook mailboxen, servers en websites zogezegd een poetsbeurt van een aantal handige Japanse robots.
Meeverhuizende postcode
In 2004 kondigde het radioprogramma All Things Considered op de Amerikaanse National Public Radio bij wijze van aprilgrap aan dat de US Postal Services – zeg maar de Amerikaanse tegenhanger van het Belgische postbedrijf B-Post – een mobiel postcodesysteem had ingevoerd. Wie naar een andere stad verhuisde, kon volgens het bericht voortaan niet alleen zijn telefoonnummer, maar ook zijn postcode behouden. Ook hier tuinden een heleboel mensen in.
Paaseiland, San Seriffe, Nessie en figuranten gezocht
In 1962 maakt de NCRV-televisie heel Nederland wijs dat er een beeld van het Paaseiland was aangespoeld op het strand bij Zandvoort. Sinds de jaren 1970 winnen mediagrappen aan populariteit. De Britse krant The Guardian maakte een reportage over het fictieve eiland San Serriffe in de Indische Oceaan. Heel wat lezers trapten in de val en belden de krant op voor bijkomende toeristische informatie. Ook in België haalt de media al eens graag een 1 aprilmop uit. In 2011 werd bijvoorbeeld het monster van Loch Ness gespot in een Antwerps meer. Een radiozender lanceerde een figurantenoproep voor een onbestaande film tot grote frustratie van honderden mensen die zich voor niets hadden aangemeld.
Onschuldige grapjes?
In het kader van de strijd tegen nepnieuws (‘fake news’) zijn massamedia voorzichtiger geworden met aprilgrappen. VRT NWS heeft bijvoorbeeld aangegeven te stoppen met de traditie. Hoewel de aprilvis jaarlijks een steevast onderdeel was van het journaal, vind je die vandaag niet meer in hun programma. De aprilgrap lijkt haar onschuld dus wat verloren te zijn. Ook meer in het algemeen zijn mensen misschien terughoudender met grappen maken dan voorheen. We weten soms ook zelf niet zo goed meer wat (nog) wel of niet kan en wat wel of niet (meer) grappig is. Aan kleine grapjes – zoals een aprilvis op iemands rug plakken – kunnen we vaak nog wel veel plezier beleven.
Meer informatie en verantwoording
Afbeeldingen
De afbeeldingen genummerd op volgorde van boven- tot onderaan de pagina:
- (bannerafbeelding) Poissons d'avril. Grandville, Public domain, via Wikimedia Commons.
- Refereyn vp verzendekens dach door Eduard de Dene, 1561. URL: http://hoaxes.org/af_database/permalink/eduard_de_dene
- Paper fish 6. Jacque Davis (08-08-2012). URL: https://www.flickr.com/photos/jacquedavis/7743089208
- Poisson d'avril uit de collectie van Huis van Alijn, URL: https://huisvanalijn.be/files/attachments/.7001/cn6xw6cx6q.jpg
Meer weten?
- Over het ‘verval’ van de 1 aprilgrap in Nederland anno 2022: ANP (31 maart 2022). 'Deskundigen: 1 aprilgrap in verval.' Reformatorisch Dagblad. URL: https://www.rd.nl/artikel/969912-deskundigen-1-aprilgrap-in-verval
- De video van de spaghetti-oogst is te bekijken op YouTube: https://www.youtube.com/watch?v=lKWj0mrKoXE&feature=youtu.be
- Huis van Alijn heeft een uitleg over 1 april en een grote collectie 1-april kaarten en documenten. Die vind je hier: https://huisvanalijn.be/nl/collectie-item/1-april-verzenderkensdag?searchUrl=%2Fnl%2Fcollecties%3Fq%3D1%2Bapril&search-id=42e3e98d4ee68ccb1e9a937560556d50
Artikelen
-
Celis, G., Volkskundige kalender voor het Vlaamsche Land, Stichting Mens en Cultuur, Gent, 1990, p. 155.
-
Doelman, E. '1 April', in: Respons: Mededelingen van het Meertens Instituut (2000), nr. 4, p. 18-26.
- Indesteege, L., '1 april', in: Limburgs Volkskundig Genootschap, Lapjesproef voor drie zussen, Concentra Media nv, Hasselt, 2004, p. 193-194.
