Nergens beter dan Thuis? Op zoek naar je familiegeschiedenis

Wist je dat de grootvader van actrice Annick Segal – beter bekend als Rosa Verbeeck in “Thuis” – aan het begin van de twintigste eeuw van Roemenië naar Antwerpen gekomen is? Rosa’s grootvader integreerde zich snel in zijn nieuwe thuisland en liet zijn achternaam ‘Soccoleanu di Segal’ inkorten tot simpelweg ‘Segal’. In een interview met Knack vertelde Annick openhartig over haar familiegeschiedenis: “Ik denk wel eens vaker aan mijn grootvader terug en hoe het allemaal zou gelopen zijn als hij niet de kans had gekregen om hier een levenswaardig bestaan op te bouwen. Het is vreemd hoe weinig er in de familie over dat verleden wordt gepraat. Oost-Europeanen zijn nogal gesloten, komen vooral los als ze gedronken hebben, maar mijn vader drinkt niet. Ik geloof dat ik een van de enigen ben die trots ben op die afkomst en er graag over praat. Omdat het mij op de een of andere manier rijker maakt, vollediger.” 

Betekenisgeving

Familiegeschiedenissen zijn belangrijk voor mensen om te weten waar ze vandaan komen. Ze geven je houvast en betekenis. Ze vertellen iets over je identiteit. Bovendien laten ze zien dat migratie een verhaal van alle tijden is. Niet al je voorouders woonden immers hun hele leven lang onder dezelfde kerktoren. Vanaf de 19de tot grofweg het midden van de 20ste eeuw waren Vlamingen massaal in beweging. In eigen land weken ze uit van het platteland naar de stad en van Vlaanderen naar Wallonië. Of ze gingen de grens over. Gelokt door ‘the American Dream’ waagde naar schatting een 200.000-tal Vlamingen zelfs de oversteek naar de Verenigde Staten. De eerste Vlaamse Amerikanen hechtten veel belang aan het behoud van een eigen identiteit. In Detroit verscheen zelfs ‘De Gazette van Detroit’, een Vlaamse krant. 

Vandaag kennen we België vooral als immigratieland. België evolueerde op een goede halve eeuw van een relatief homogene samenleving naar een samenleving waarin mensen met een migratieachtergrond een steeds groter deel van de bevolking uitmaken. Mensen met een migratieachtergrond worden zich steeds bewuster van wat familiegeschiedenis voor hun identiteit betekent. We zien een groeiende groep zelfbewuste jongeren met belangstelling en nieuwsgierigheid naar hun voorouders in de context van de grote wereldgeschiedenis. Deze familiegeschiedenissen laten vooral zien dat er niet één wereldgeschiedenis is, maar dat er verschillende kanten zijn aan hetzelfde verhaal. Zo komen we samen tot een completere geschiedschrijving. 

Je familiegeschiedenis opzoeken?

Familiegeschiedenis.be helpt je in vijf stappen op zoek te gaan naar jouw familiegeschiedenis: 

Stap 1: Het geheugen

Begin je aan je familiegeschiedenis, begin dan bij jezelf en bij je familie. Je weet vast meer dan je zelf denkt. Bij familieleden en in het familiearchief is er informatie van onschatbare waarde te vinden. Misschien liggen er nog wel oude foto’s, prachtig versierde bidprentjes of mysterieuze erfstukken op zolder? Of misschien kan je je familieleden interviewen. Mogelijk vertellen ze nog nooit eerder opgetekende en vastgelegde verhalen. 

Stap 2: Gedeelde kennis

Informatie over jouw voorouders is niet alleen te vinden bij je eigen familieleden en kennissen van de familie. Op het internet vind je een schat aan informatie. Maar niet alle info die je online vindt is correct. ‘Stap 2: Gedeelde kennis’ maakt je wegwijs en geeft tips voor je online zoektocht. 

Stap 3: Naar het archief

Wil je dieper graven? Combineer dan je virtuele zoektocht met bezoeken aan archieven en bibliotheken. Ga ook eens langs bij documentatiecentra van Familiekunde Vlaanderen of een lokale heemkundige kring. Daar kom je oog in oog te staan met historische documenten en kan je gouden raad inwinnen van experts. 

Stap 4: Gegevens bewaren en presenteren

Het komt erop aan om goed te bewaren wat je te weten komt bij je familie, online en in het archief. Wees daarbij zo zorgvuldig mogelijk en doe aan bronvermelding. 

Stap 5: Van stamboom tot familiegeschiedenis

Met de gevonden en bewaarde gegevens kan je een heuse familiegeschiedenis schrijven. Vragen over het verleden vormen het vertrekpunt. Verder bepaal je zelf de vorm die het aanneemt. Al eens gedacht aan een fietstocht, podcast of knutselwerk rond jouw familiegeschiedenis? 

Opgelet: je familiegeschiedenis opzoeken is verslavend. Voor je het weet ben je gebeten door de genealogiemicrobe. Soms zal je wel enkele hordes moeten overwinnen. Misschien bots je – net zoals Annick Segal – op een stilzwijgen van familieleden. Migreerde jouw familie nog maar enkele decennia geleden naar België, dan kan je je wellicht minder beroepen op traditionele bronnen ontsloten via erfgoedinstellingen en archieven.

 

Staar je dan niet blind op zover mogelijk terug gaan in de tijd, maar laat je inspireren door de verhalen van ‘Habiba Boumaâza’, ‘Hanane Llouh’ of ‘Ronny Mosuse’ of door onderstaande praktijken, tips & tricks. Ze geven je niet alleen een ruime(re) kijk op wat familiegeschiedenis is, maar rijken je ook nieuwe methodieken aan. 

Inspirerende praktijken, tips & tricks 

Genealogie en familiegeschiedenis 

• Onze familienamen zijn officieel vastgelegd in de Franse tijd: in België gebeurde dat in 1795. Sindsdien kan er, tenzij om gewichtige redenen, niets meer aan de spelling van de namen gewijzigd worden en kunnen er ook geen nieuwe namen meer worden gevormd. Het aantal familienamen kan enkel worden uitgebreid door migratie van buitenlanders met niet-Belgische namen, zoals bijvoorbeeld de Italiaanse familienaam Di Rupo of het Roemeense Segal. Via www.familienaam.be ontdek je hoeveel Belgen dezelfde achternaam hebben als jou en in welke regio ze wonen. 
• Familienamen werden tot voor enkele jaren bijna uitsluitend via mannelijke lijn doorgegeven. Veel familiegeschiedenissen zijn dan ook geschreven vanuit het standpunt van voorvaders. De vrouwelijke variant van een voorvader – ‘voormoeder’ – veroverde pas sinds kort een plaats in het woordenboek. Wil je zelf op zoek gaan naar je eigen voormoeders? In het webinar  ‘Hoe zoek ik mijn voorouders/voormoederlijn op?’ word je een heel eind op weg gezet met talloze tips voor startende genealogen. In het boek ’In haar voetsporen. Op zoek naar onze voormoeders’ (Sterck & De Vreese) worden tips voor beginnende en ervaren genealogen gedeeld. Het burgerwetenschapsproject MamaMito introduceerde maar liefst 7.800 deelnemers in de wondere wereld van familiegeschiedenis en voormoeders. Herbekijk de eerste onderzoeksresultaten. 
• In ‘Verborgen Verleden’ proberen bekende Nederlanders te achterhalen van welke voorouders zij afstammen, hoe ze hebben geleefd en wat ze hebben nagelaten. Welke eigenschappen of karaktertrekken herkennen de hoofdpersonen in hun voorouders en wat betekenen ze nu voor hen? 
• Blijf je graag op de hoogte van wat er reilt en zeilt binnen de wondere wereld van het familiegeschiedenis? Dan is een abonnement op ‘Vlaamse Stam. Tijdschrift voor familiegeschiedenis’ misschien wel iets voor jou!

Familiegeschiedenis en migratie 

• In de brochure ‘Familie, migratie en erfgoedpraktijk: Familiegeschiedenissen van Turkse Brusselaars’ werden tips opgenomen om op zoek te gaan naar Turks familiaal erfgoed. Het boekje dateert al van 2010 maar vormde wel een van de pioniers om familiegeschiedenis in onze hedendaags samengestelde maatschappij te herdefiniëren.  
• Het Red Star Line Museum organiseerde de afgelopen jaren heel wat inspirerende tijdelijke expo’s. ‘Rootszoekers’ toonde bijvoorbeeld het verhaal van mensen die, bewogen door hun roots, op zoek gingen naar hun eigen verre en recente verleden. Hoe maak je immers je stamboom als er geen sporen meer zijn? 
• De Canvasreeks ‘Kinderen van de migratie’ uit 2021 vertelt het verhaal van de arbeidsmigratie naar ons land sinds de Tweede Wereldoorlog. 
• In een online getuigenis vertelt Nadia Nsayi over haar onderzoek naar haar eigen familiegeschiedenis. Ze pende haar zoektocht neer in het boek ‘Dochter van de dekolonisatie’ (EPO). Het werd een verhaal waarin haar eigen familiegeschiedenis en de relatie tussen België en Congo samenkomen. Zo komen onder andere de verschillende bronnen die een hulp waren in het onderzoek naar haar familieverleden aan bod. Het is tegelijk het relaas over een zoektocht naar identiteit en een mogelijke inspiratie voor anderen in een gelijkaardige situatie. 
• Op de website van het Agentschap Integratie en Inburgering kan je de brochure ‘Belgische migratiegeschiedenis’ gratis downloaden. Daarnaast biedt de website een overzicht aan van heel wat inspirerende erfgoedpraktijen op de snijlijn tussen (h)erkenning, verbinding, migratie- en familiegeschiedenis. Misschien heb je al wel eens gehoord van ’RouteAtlas’, ‘Koffers vol dromen’ of ‘Dromen over thuis’? 

Een traumatisch familieverleden? 

De familie van Annick Segal is zeker niet de enige waarin er niet over het verleden gesproken wordt. Soms zit hier een trauma of donker familiegeheim achter. Maar hoe ga je daarmee om? 

• In de podcast ’Ouder’ onderzoeken Raf Njotea en Lander Kennis het in mysterie gehulde migratieverhaal van Francis, de Nigeriaanse vader van Raf. 
• In de achtdelige serie ‘De plantage van onze voorouders’ onderzoekt Maartje Duin sporen van het slavernijverleden in haar familiegeschiedenis. 
• In het artikel ‘Omgaan met duister erfgoed en het potentieel van hedendaagse genealogische hulpbronnen. Tcrijm van tooverije, een stroman voor slavenhandel en de bende van Jan de Lichte onder de voorouders’ gaan de broers Dirk en Marc Jacobs dieper in op moeilijke elementen uit hun familiegeschiedenis. 
• Tijdens de Tweede Wereldoorlog collaboreerden tienduizenden Belgen met het naziregime. Hun kinderen blikken terug en getuigen over de oorlogsperiode in de Canvasreeks ‘Kinderen van de collaboratie’. Wat deden hun ouders, waarom collaboreerden ze, en hoe staan hun kinderen daar nu tegenover? 

Aan de slag in de klas – inspiratie uit het onderwijs 

• De inspiratiebundel ‘1, 2, 3, familie! Met Misia op speurtocht in het familieverleden’ laat kinderen uit de derde kleuterklas kennismaken met de boeiende wereld van familiegeschiedenis. Leidraad is Misia, die op zoek gaat naar haar eigen familiegeschiedenis. 
• Misia is er ook voor de tweede graad van het lager onderwijs met het educatieve pakket ‘Misia’s missie. Op speurtocht in je familieverleden’. Erfgoed Balen creëerde een eigen, lokale variant met ‘Hup! Den boom in!’. 
• Het Ketnetprogramma ‘Ben ik familie van‘ – wereldwijd het eerste programma waarin kinderen op zoek gingen naar hun familiegeschiedenis – kreeg in 2016 een Diversiteitstrofee van de VRT. Het bijhorende lessenpakket is nog steeds beschikbaar. 
• Inspiratie voor het middelbaar kan je terugvinden bij de winnaars van de Geschiedenis Olympiade 2023, het Sint-Maarteninstituut te Aalst. Alle leerlingen van 5EMT 1&2 gingen op zoek naar de oudste familiefoto die ze konden vinden. Vervolgens dateerden ze deze foto in de tijd en vervlochten ze het verhaal van hun voorouders – vaak migranten – met de grote gebeurtenissen uit de wereldgeschiedenis. 
• Nog meer inspiratie nodig? Op erfgoedwijs.be kan je heerlijk grasduinen doorheen ‘Focus: familiegeschiedenis’.