Histories, PARCUM en KADOC-KU Leuven bouwden doorheen de jaren heel wat kennis op over ommegangen en processies. Sinds 2013 bundelen we onze krachten om de processiecultuur op een duurzame manier te borgen onder de noemer ‘Op handen gedragen’. Dat doen we elk vanuit onze eigen expertise. Op die manier vindt iedereen met vragen over het erfgoed van processies, of het nu over immaterieel, roerend of documentair erfgoed gaat, altijd een duidelijk aanspreekpunt.
In tegenstelling tot wat soms wordt beweerd, zijn processies en ommegangen immers geen relicten uit lang vervlogen tijden. Sinds een aantal decennia zijn ze zelfs aan een ware heropleving toe. Heel wat verdwenen ommegangen en processies werden nieuw leven ingeblazen en ook de publieke belangstelling groeit. Sommige processies trekken tienduizenden bezoekers, terwijl andere er bewust voor kiezen kleinschalig te blijven.
Een processie balanceert tussen de sociale en de religieuze dimensie van het gebeuren. Het is niet alleen een liturgisch ritueel of een devotionele praktijk, maar ook een publiek evenement in de openbare ruimte. Een processie zorgt vaak voor verbinding binnen een plaatselijke gemeenschap en draagt bij tot een gevoel van samenhorigheid en identiteit. De zorg voor het met processies verbonden cultureel erfgoed is dan ook een belangrijk gegeven.
Je kan processie-erfgoed opsplitsen in drie verschillende types:
- Het immaterieel erfgoed (gebruiken en tradities)
- Het roerend erfgoed (voorwerpen)
- Het documentair erfgoed (archieven, bibliotheken)
In de praktijk staan die vormen van erfgoed natuurlijk in voortdurende wisselwerking met elkaar. Toch vraagt iedere vorm een specifieke aanpak bij het doorgeven aan volgende generaties. Het bewaren van processievoorwerpen stelt organisatoren voor andere uitdagingen dan het doorgeven van bepaalde rituele handelingen, terwijl het beheren van een archief weer een andere strategie vereist.
WAT HEBBBEN WE AL DIE JAREN GEDAAN?
1. In kaart brengen van noden en behoeften processieorganisatoren
In 2011 onderzocht LECA (nu Histories) via een telefonische enquête en rondetafelgesprekken de noden en behoeften van processieorganisatoren van Mariale processies. Het onderzoek werd uitgevoerd samen met Maria door Vlaanderen vzw. De resultaten kan je lezen in dit verslag.
2. Studiedagen ‘Op handen gedragen’
Uit de noden- en behoefteanalyse bleek dat organisatoren uitdagingen zien op vlak van immaterieel, materieel en documentair erfgoed. Daarom besloten we samen te werken met PARCUM en KADOC-KU Leuven.
Binnen die samenwerking werden verschillende ontmoetingsdagen georganiseerd: in Leuven (2013), Gent (2015), Hasselt (2015, 2017 en 2024), Brugge (2019) en Antwerpen (2022). Deze vormden de uitgelezen gelegenheid om expertise en ervaringen uit te wisselen tussen processieorganisatoren en erfgoedorganisaties. Ook werden er vormingen en workshops georganiseerd over fondsenwerving, communicatie en public relations, vrijwilligerswerking en het bereiken van nieuwe doelgroepen.
3. De inspiratiebrochure ‘Op handen gedragen’
In november 2013 verscheen de inspiratiebrochure ‘Op handen gedragen’. Daarin wordt concreet uitgelegd wat erfgoedzorg allemaal inhoudt. De brochure bevat tal van voorbeelden over de manieren waarop processiecomités actie ondernemen voor de toekomst.
De meest recente editie van de inspiratiebrochure kan je hier bekijken.
4. Naar een inventaris van de processies in Vlaanderen
Het in kaart brengen van zowel bestaande als verdwenen processies is een basisvoorwaarde voor een doeltreffende zorg voor processie-erfgoed. Via een online bevraging probeerden we zoveel mogelijk processies in Vlaanderen te registreren. Bestaande gegevens werden geactualiseerd en verfijnd. Intussen zijn er ongeveer 1.000 processies opgenomen in de ODIS-databank, waarvan bijna 400 steekkaarten online beschikbaar zijn.
OPNAME OP HET REGISTER VAN GOEDE BORGINGSPRAKTIJKEN
In maart 2025 werd ‘Op handen gedragen’ samen met vier andere borgingspraktijken door minister Caroline Genez toegevoegd aan het Register van Inspirerende Voorbeelden rond het Borgen van Immaterieel Erfgoed. Het is dankzij de kennis en ervaring van de processiecomités en de honderden erfgoedvrijwilligers, die zich keer op keer inzetten, dat projecten als deze slagen en voortbestaan. 1000 maal dank!
BEN JIJ BEZIG MET HET BORGEN VAN FEESTEN, RITUELEN EN SOCIALE PRAKTIJKEN?
Als trekker van Unesco-domein 3 ondersteunen wij gemeenschappen die dit soort praktijken beoefenen en doorgeven. Heb je daarbij advies of begeleiding nodig? Contacteer onze collega Morgane via morgane.decoensel@histories.be.
Details
| Looptijd | 2011 - heden |
| Coördinerende instantie | Histories |
| Partners | PARCUM KADOC-KU Leuven |
| Contactpersoon Histories | Morgane De Coensel |