‘Fruitbomen, is dat ook al erfgoed?’. Het was veruit de meest gestelde vraag tijdens ons onderzoek. Alleen de oudere Waaslanders herinneren zich vandaag nog dat je vroeger veel meer hoogstamfruitbomen zag op de boerenbuiten. Meer nog: vaak stond naast het ouderlijk huis een grote perenboom of appelaar, waarvan de weelderige opbrengst op zolder of in de kelder werd bewaard voor heerlijke appelmoes op winterse dagen. En ja, sommige daarvan staan er zelfs nu nog.
Een hoogstamboomgaard zorgde vroeger voor een economisch interessante combinatie van beweiding en fruitteelt op de huiskavels bij de talrijke hoeves die het Wase platteland kleurden. Vandaar spreekt men ook wel eens over een weideboomgaard of een fruitweide. De vruchten waren een welkome aanvulling op de dagelijkse kost en de seizoensgebonden verkoop van het fruit bood de boeren een appeltje voor de dorst. Deze hoge fruitbomen met hun typische grillige vorm maken dan ook een onmisbaar deel uit van een historisch boerenerf. De omschakeling naar grootschalige teelten in laagstamboomgaarden en het omvormen van boerderijen tot woonhuizen zorgde voor een achteruitgang van het aantal hoogstamfruitbomen. Zo verdwijnt geleidelijk een kenmerkend beeld uit het landschap, wat leidt tot verarming van de biodiversiteit en een verlies van oude soortvariëteiten.
Sinds enkele jaren is de aandacht voor hoogstamboomgaarden bij erfgoedzorgers toegenomen, terwijl voordien de inspanningen tot behoud of aanplant in eerste plaats werden gepromoot vanuit ecologische overwegingen. De opmaak van een onroerenderfgoedrichtplan voor de hoogstamboomgaarden in Haspengouw bracht een dynamiek teweeg die ook inspirerend werkt voor andere regio’s.1 Als intergemeentelijke onroerend erfgoeddienst – kortweg IOED – ging Erfpunt in navolging hiervan tijdens het project ‘Pittig erfgoed’ op zoek naar de historische hoogstamboomgaarden in het Waasland, een regio die tot vandaag actief is in de fruitteelt. Wat begon als een inventarisatie van oude fruitbomen bij historische hoeves werd zo al snel een boeiende samenwerking met enthousiaste eigenaars. Veel mensen bleken bereid om ons rond te leiden in hun boomgaard en hun kennis te delen. In ruil zorgde een boomverzorger voor raad en daad bij het beheer van de oude fruitbomen. We zetten daarbij in op kennisdeling en zorgden via filmopnames, een expo en publicatie voor de nodige airplay.
Dit artikel neemt je mee langs de geschiedenis van de fruitteelt in het Waasland, bijeengesprokkeld uit diverse geschreven bronnen, historische kaarten en getuigenissen. We maken een zijsprong langs het vergeten beroep van fruitenier, waarvan we één van de laatste overlevenden konden spreken. Hij zette ons onder meer op het spoor van de familie Burvenich, die een belangrijke rol speelde in de fruitteelt in Vlaanderen. Vervolgens gaan we in op de aanpak en resultaten van de inventarisatie, de participatie met eigenaars en de zoektocht naar de juiste kanalen om een zo breed mogelijk publiek bij het project te betrekken.
