In het continent Afrika vind je op heel wat plaatsen mensen die rondgaan met reuzenpoppen of die reuzenhoofden dragen. Zo vind je reuzengebruiken in Algerije, Benin, Burkina Faso, Kameroen, Ivoorkust, Kongo, Gambia, Guinee-Bissau, Kenia, Mali, Marokko, Namibië, Nigeria, Senegal, Sierra Leone, Togo, Oeganda, Zambia en Zimbabwe.
DE REUZENHOOFDEN VAN GUINNEE-BISSAU: CARNIVAL OF BIJAGOS
Aan de Westkust van Afrika ligt het kleine land Guinee-Bissau, niet te verwarren met buurland Guinee. Guinee-Bissau is één van de armste landen ter wereld en heeft een bijzonder etnisch diverse bevolking met uiteenlopende talen, gebruiken en sociale structuren. Die diversiteit zorgt geregeld voor spanningen en conflicten, maar eenmaal per jaar vieren alle bevolkingsgroepen samen feest: carnaval. Omdat grote gebieden in het land niet over elektriciteit beschikken en de benzine er bijzonder duur is, worden er geen gemotoriseerde praalwagens gemaakt. Wel verkleden de mensen zich met kostuums gemaakt uit schelpen, hoornen, bladeren en ander materiaal dat niet veel kost. Honderden groepen maken zich zo op om hun cultuur, tradities en dansen te etaleren. Opmerkelijk daarbij is dat de kinderen van het land grote maskers maken die heel hun hoofd bedekken en in sommige gevallen wel vier meter hoog kunnen zijn. De kinderen maken de hoofden helemaal zelf. Ze beginnen met een mal uit klei of modder, waarop ze dan laag per laag papier-maché en verf toebrengen. De overheid ziet in het maken van reuzenhoofden een opportuniteit om kinderen van etnisch diverse achtergronden te doen samenwerken. Ieder jaar geeft de overheid een thema aan het carnaval en moedigt kinderen aan om grootse projecten op te zetten. De thema’s passen telkens in de sociale hervormingen die de overheid wil doorvoeren, zoals een grote inentingscampagne, een campagne over Aids en HIV, het stimuleren van nationale trots… Van bovenaf worden dan ook grote samenwerkingsprojecten opgezet om tot innovatieve en uitgebreide maskers te komen als reuzengrote spuiten, condooms of de nationale vlag. Dat kinderen zo’n grote rol krijgen toebedeeld tijdens carnaval is vrij uniek in Afrika. Algemeen wordt aangenomen dat het carnaval ergens eind negentiende eeuw is ontstaan, tijdens de periode waarin het land een kolonie was van Portugal. In de jaren 1950 zouden de Portugese missionarissen het carnavalsgebeuren verder hebben gestimuleerd.
SOGOW IN MALI
In het hart van Mali ligt de stad Markala waar jaarlijks een groot masker- en marionettenfestival plaatsvindt. Het festival duurt drie opeenvolgende middagen en nachten en wordt vooral gevierd door de Bamanan en Bozo, twee etnische groepen die leven langs de Niger rivier. Via reuzengrote maskers en gigantische marionetten symboliseren de deelnemende dorpen en gemeenschappen hun tradities en cultuur. Centraal bij de vieringen staan de sogow. Dat zijn grote poppen in de vorm van mythische dieren en personen. Op de sogow staan vaak nog een paar kleine staafpoppen die van binnenuit door twee tot drie poppenspelers worden bediend. Sommige dansers dragen ook maskers die het hele hoofd als een helm bedekken en die heel hard doen denken aan de cabezudos (grote hoofden) uit Spanje. Zowel de mensen die binnen een sogow zitten als de dansers met een masker kunnen niks zien. Daarom worden ze gestuurd door een begeleider.
Ieder dorp of gemeenschap wil zijn kunnen laten zien tijdens het festival op vlak van het bouwen van sogow en de technieken om met de reusachtige pop te bewegen. Doordat iedere deelnemende gemeenschap zich wil onderscheiden van de rest zorgt het festival voor heel wat innovaties. Hoe lang de traditie in Markala al bestaat is niet geweten, maar antropologen vermoeden dat het gebruik al eeuwen ver terug gaat. De toekomst is dan weer vrij onzeker. De sogow en maskers werden jarenlang enkel tijdens die paar dagen van festival tot leven gebracht. Vandaag de dag vragen echter steeds meer toeristen aan de plaatselijke gemeenschappen om tegen betaling een performance in het dorp te houden. De economische belangen in deze arme regio wegen zwaar door, waardoor de culturele betekenis van broederschap en gezonde competitie verloren dreigt te gaan.