Vanaf 2014 zal de Eerste Wereldoorlog volop in de belangstelling staan. Lokale verhalen uit het bezette land kunnen daarin een sleutelrol spelen. Ten eerste toont een dorps- of stadsgeschiedenis de oorlog op haar rauwst. Dat soldaten elkaar te lijf gingen is immers goed bekend, maar dat het er ook tussen landgenoten bovenarms op kon zitten, is misschien minder vanzelfsprekend. Ten tweede beschikken heemkundigen over unieke, potentieel erg rijke bronnen. Zo’n lokale bron kan het grote oorlogsverhaal op een frisse manier terug onder de aandacht brengen. De meest populaire thema’s om dat te doen, zijn ‘het dagelijks leven in oorlogstijd’, en ‘de oorlogsbeleving van de kleine man’.
Maar dan is het werk nog maar begonnen. Is die succesformule wel altijd een succes, of zitten er toch een paar addertjes onder het gras? Hoe haal je een spannend én historisch verantwoord verhaal uit de vele oorlogsgebeurtenissen? Dit artikel beklemtoont de stekeligheid van het dagelijks leven in het bezette land. Want hoewel oorlogsverslaggeving zich niet leent tot romantiek, waren tot een aantal jaren geleden sommige scripties en artikels over de bezetting nog erg onkritisch of zuiver beschrijvend. Ik betoog verder dat sociale ongelijkheid en sociale controle twee centrale elementen zijn in dat dagelijks leven. Ten slotte ga ik wat dieper in op de recente publicatie 14–18 van dichtbij. Inspiratiegids voor lokale projecten over de Grote Oorlog. De thema’s die daarin aan bod komen, bieden heemkundigen alle ruimte om iets te vertellen over ongelijkheid en sociale controle tijdens de bezetting. Daarnaast geeft het boek toelichting bij de geijkte methodes om een wetenschappelijk verantwoord onderzoek uit te voeren, inclusief voorbeelden uit de praktijk. Een van de uitgangspunten van de gids is ten slotte dat heemkundig onderzoek aantrekkelijk is voor een breed publiek. Daarom werden een aantal tips en voorbeelden van publiekswerking besproken. Hoewel de gids toegespitst was op de Eerste Wereldoorlog, kan hij interessant zijn voor iedereen die bezig is met de synergie tussen geschiedenis en lokale culturele evenementen.
Het is niet de bedoeling de boodschap en suggesties uit het boek in dit artikel uitgebreid in herhaling te brengen: daarvoor was er naast het boek ook een reeks workshops in de vijf Vlaamse provincies, in samenwerking met Heemkunde Vlaanderen. Als er al een magisch recept bestaat, dan gaat het vooral om een voortdurende openheid van geest en een flinke portie kritische zin. Niet alleen ten opzichte van de bronnen, maar om te beginnen ook voor jezelf als onderzoeker. De eerste stap is dus het loslaten van die kritische zin op de notie van ‘het dagelijks leven’.
